Sovjet-landbouw schaadt natuur nog steeds

Het ging er hard aan toe in de Sovjet-Unie. Tijdens de collectivisatie werden kleine keuterboertjes gedwongen hun land samen te voegen tot grootschalige collectieve landbouwbedrijven. Dit was niet alleen slecht nieuws voor miljoenen boeren en hun eeuwenoude tradities, de schaalvergroting resulteerde ook in een daling van de biodiversiteit. Weggetjes, heggen, bosjes, veldranden en hun bewoners moesten wijken voor de Sovjet-ambities.

Na de Tweede Wereldoorlog ondergingen Oost-Duitse boeren hetzelfde lot. Ruim 800.000 kleine boerderijen gingen op in minder dan 20.000 coöperaties. In West-Duitsland bleef men kleinschalig boeren. Na de val van het IJzeren Gordijn in 1990 gingen de coöperaties over in private handen, maar het verschil in schaal bleef bestaan tussen Oost en West. Dit is duidelijk te zien als je op de satellietbeelden van Google Maps naar de grens tussen bijvoorbeeld Beieren (voormalig West-Duitsland) en Thüringen (voormalig Oost-Duitsland) kijkt. De velden in Thüringen zijn vele malen groter dan die in Beieren.

Meer winst in Oost-Duitsland

Het verschil tussen Oost- en West-Duitsland is een onbedoeld experiment met de effecten van schaalgrootte. Een groep ecologen onderzocht de verschillen tussen boerderijen in beide gebieden en publiceert de bevindingen deze week in vakblad Nature Ecology & Evolution. De onderzoekers keken naar ecologische en economische aspecten en bestudeerden ook de effecten van al dan niet biologisch boeren in de gebieden.

Het brute ingrijpen van het Sovjetregime heeft tot op de dag van vandaag invloed op de boerenbedrijven in Duitsland, zo blijkt. Hoewel de oogst per hectare gelijk is, maken de grootschalige bedrijven in het Oosten dankzij schaalvoordelen meer winst dan hun Westerse collega’s. Maar daartegenover staat een verminderde diversiteit aan planten, spinnen en kevers op de grote velden in het Oosten. Aan beide kanten van het voormalig IJzeren Gordijn leidt de overstap naar biologisch boeren tot een hogere biodiversiteit en, ondanks een halvering van de oogst, tot een verdubbeling van de winst. Dat komt door subsidies en de hogere prijs die op de markt wordt betaald voor biologische producten.

Sovjetbeleid ongedaan maken

Interessant genoeg is het effect van schaalgrootte van de Duitse boerenbedrijven van groter belang voor biodiversiteit dan het effect van hoe het land beheerd wordt. Dat komt voornamelijk door de veldranden. Planten en dieren leven vooral in de randen van de velden en een paar kleinere velden hebben meer meters rand dan één groot veld. Zo kan het dat kleinschalige conventionele bedrijven in het Westen een hogere biodiversiteit hebben dan de grootschalige biologische bedrijven in het Oosten.

De onderzoekers zien in hun bevindingen aanleiding tot een pleidooi dat neerkomt op het ongedaan maken van het Sovjetbeleid. Ondanks het economisch voordeel van schaalgrootte hopen ze dat de EU met subsidie Oost-Duitse bedrijven gaat stimuleren tot het boeren op kleinere schaal. Dit ter bevordering van de biodiversiteit. Biodiversiteit wordt gezien als essentieel voor de kwaliteit van het boerenland op de lange termijn en daarmee de voedselzekerheid. In weerwil van de Sovjetambities en de nog steeds dominante hang naar schaalvergroting zien de auteurs in hun studie aanleiding tot het teruggrijpen op eeuwenoude kleinschaligheid.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co