Pleidooi voor daadkrachtige VN: 'Constructie is niet meer van deze tijd'

De kritiek op de VN is niet nieuw. De organisatie werd in 1945 opgericht om internationale vrede en veiligheid te bevorderen. Maar in de huidige geopolitieke verhoudingen lijkt de slagkracht vaak ver te zoeken. 'Veel veto’s, veel ego’s en te weinig daadkracht', klinkt het uit de Spraakmakers-community.

Hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis en Spraakmaker Lotte Jensen reageerde scherp op Trumps uitlatingen: "Hij zou als gezagsdrager juist moeten bijdragen aan internationale veiligheid, niet het gezag van de VN onderuithalen. De toon die hij aanslaat, met egotrips als 'ik had de Nobelprijs voor de Vrede moeten krijgen', is totaal niet relevant."

Relevante tandeloze tijger

AD-hoofdredacteur Rennie Rijpma ziet zowel kracht als kwetsbaarheid in de VN. "De VN heeft zeker veel betekend, maar zo'n wereldorganisatie kan alleen voortvarend opereren als er een gedeeld belang is. In een verdeelde wereld wordt dat lastig. Daardoor wordt het een tandeloze tijger, maar juist daarom is het bestaan ervan zo belangrijk."

Stip aan de horizon

Volgens Dirk Jan de Bruijn, voorzitter van de Rijks Innovatie Community, is het tijd voor een nieuwe benadering: "De VN vervult een waardevolle rol, maar er ontbreekt een gezamenlijke visie. We hebben een 'stip aan de horizon'nodig, een concreet toekomstbeeld over 30 jaar. Zolang we blijven hangen in machtsverhoudingen en bureaucratie, komt er weinig van terecht. Begin met een 'coalition of the willing', maak het concreet, en verkoop dat verhaal goed. Zo creëer je een groot welwillend draagvlak om aan de slag te kunnen."

Volgens oud-ambassadeur Ronald Keller gaat de discussie te vaak alleen over de Veiligheidsraad, terwijl de VN veel breder opereert. "De VN functioneert de laatste jaren niet optimaal, maar heeft wél veel bereikt in het verleden. Denk aan het uitroeien van armoede, klimaatdoelen, en gezondheidszorg. Daar mogen we trots op zijn en dat is al een gezamenlijke stip aan de horizon. Maar de structuur is verouderd. Lidstaten zetten onvoldoende instrumenten in om effectief te kunnen besturen."

Toch waarschuwt Keller ook:

"Het vetorecht blijft een probleem. Moeten we wachten tot de wereld in brand staat voordat de 'hoge heren' inzien dat het anders moet? Ik ben bang van wel. We moeten voorkomen dat de volgende wereldoorlog de katalysator wordt voor hervorming. Daarnaast moeten burgers de VN niet als een burocratie, maar weer als hún organisatie zien. Een die werkt aan een leefbare wereld voor hun kleinkinderen."

Hulp onder druk

Naast politiek speelt ook humanitaire hulp een grote rol binnen de VN. Wouter Booij van UNICEF Nederland wijst op de bezuinigingen die hulporganisaties treffen: "De hulp-tak staat onder druk, met name door het afschaffen van grote organisaties die steun verlenen. Toch zijn er indrukwekkende resultaten: in 25 jaar is het aantal kinderen onder de vijf jaar dat sterft gehalveerd. Dat is te danken aan langjarige investeringen in zorgsystemen voor kinderen." Dat maakt Booij optimistisch: "We zien dat veel landen deze organisaties blijven steunen. Als we dit werk willen blijven doen, moeten we de financiering op peil houden."

'Kritiek van alle tijden'

Volgens Nico Schrijver, emeritus-hoogleraar internationaal recht, wordt de kritiek op de VN vaak te ongenuanceerd gebracht. "Het is de enige wereldpolitieke organisatie die we hebben. Natuurlijk is er kritiek. Niet alleen uit Amerika, maar ook uit Nederland, dat zelf fors bezuinigd heeft op investeringen in de VN. Toch moeten we die brede VN-agenda, van mensenrechten, klimaatdoelen en vredesmissies, als een samenhangend geheel blijven zien." Hoewel Schrijver erkent dat VN-missies soms zijn mislukt, noemt hij ook successen: "In Cyprus is mogelijk een oorlog voorkomen, en in Midden-Amerika hebben vredesmissies in de jaren 80 veel conflicten beëindigd." Wel ziet Schrijver in dat de constructie die de VN nu heeft niet meer van deze tijd is. "De Veiligheidsraad moet worden vernieuwd. Nu zijn er vijf Europese landen vertegenwoordigd. Dat is niet meer representatief."

VN op kruispunt

De Verenigde Naties staan op een kruispunt. Enerzijds is er terechte kritiek op traagheid, verdeeldheid en verouderde structuren. Anderzijds wijst men op de historische successen en de noodzakelijke rol die de VN speelt in een steeds instabielere wereld. Of het nu gaat om geopolitieke macht, kinderrechten, klimaat of vrede, de VN heeft een 'potentieel voor de toekomst' wanneer het heringericht wordt, zoals Schrijver zegt.