Hoe wordt een lijsttrekker gekozen?

Deze week zagen we hoe het bij NSC bijna tot een lijsttrekkersverkiezing kwam. Nicolien van Vroonhoven besloot om zich terug te trekken als kandidaat voor het lijsttrekkerschap. Vervolgens liet Kamerlid Diederik Boomsma weten dat stokje wel van haar te willen overnemen. Maar ook Eddy van Hijum sprak zijn ambities tot lijsttrekker uit.

Uiteindelijk droeg het bestuur Van Hijum aan en trok Boomsma zich terug. Het stond Boomsma nog altijd vrij om op te gaan als lijsttrekker en dan waren er verkiezingen gekomen. Maar in de praktijk zien we dat een lijsttrekkersverkiezing niet meer echt gebruikelijk is. "Vaak zie je dat de partij al een leider heeft en als daar niet iets groots mee aan de hand is, dan gaat deze vaak gewoon door", legt politiek redacteur Anna Pleijsier uit. Als de vorige partijleider niet doorgaat, is er vaak een andere kandidaat die door het bestuur wordt voorgedragen. De leden mogen dan stemmen, maar dit is vaak slechts een formaliteit.

Wel democratisch maar niet harmonieus

En de keuze om iemand voor te dragen is geen willekeurige. In het verleden werden vaker leiderschapsverkiezingen gehouden. Dit klinkt misschien als een democratische en eerlijke manier, maar een harmonieuze manier is het niet. "Het nadeel is dat het vaak voor veel wrevel zorgt en dat er binnen de partij een strijd ontstaat over richting", zegt Pleijsier. De verschillende potentiële lijsttrekkers - die in principe bij hetzelfde kamp horen - vergroten hun verschillen maximaal in de campagne. "Maar daarna moet je gewoon weer als één partij optrekken", legt ze uit. "Dus ja, het is democratisch maar veel partijen komen er bekaaid van af."

Dit zagen we bijvoorbeeld in 2006. Toen streden Mark Rutte en Rita Verdonk voor het lijsttrekkersschap van de VVD. "Er gingen weken aan vuile campagne aan vooraf", legt Pleijsier uit. Uiteindelijk won Rutte de verkiezingen "Maar Verdonk wilde het leiderschap van Rutte niet echt accepteren." Uiteindelijk zette Rutte Verdonk uit de fractie omdat de samenwerking niet goed verliep.

En ook de lijsttrekkersverkiezing van PvdA tussen Diederik Samsom en Lodewijk Asscher leidde tot een vertrek. "Dat ging er aardig hard aan toe", zegt Pleijsier over de campagne die de twee mannen voerden. Toen werd gestemd dat Asscher de kar moest gaan trekken, stapte Samsom meteen op.

Kritiek op huidige lijsttrekkers

En dus is één duidelijke kandidaat gewenst. Al is dat niet per definitie zonder kritiek. Zo krijgt Frans Timmermans maar 54% steun van de kiezers van GroenLinks-PvdA, bleek uit een opiniepeiling van EenVandaag. En bij de VVD staat ook niet iedereen te springen voor Dilan Yeşilgöz. Een aantal partijprominenten spraken zich kritisch uit over de lijsttrekker die sinds 2023 de VVD leidt. Desondanks kiezen deze partijen niet voor een lijsttrekkersverkiezing. Ze scharen zich - ondanks de twijfel - als een verenigd front achter de partijleider.

In de meeste gevallen wordt een lijsttrekker dus aangedragen en mogen de leden stemmen. Maar bij één partij is dit nooit het geval: de PVV. Met als enig lid van de partij Geert Wilders is het duidelijk dat hij altijd aan het roer staat.