Hoe invloedrijk zijn politieke donaties in Nederland?

Elon Musk

Volgens Motké is de financiering van politieke partijen een onderbelicht maar belangrijk thema. "Overal ter wereld zie je zakenlui die met geld invloed proberen te kopen in de politiek. In Amerika is Elon Musk het bekendste voorbeeld - hij doneerde miljoenen en kreeg uiteindelijk zelfs een baantje."

In Nederland gaat het om kleinere bedragen, maar de mechanismen zijn vergelijkbaar. "Tot een paar jaar geleden mocht je nog een miljoen per persoon doneren", vertelt Motké. "Dat is inmiddels teruggebracht naar maximaal één ton. Maar dat betekent niet dat het systeem nu helemaal transparant is."

'Je kunt ook je kantoor schenken'

Naast geld kunnen donateurs ook in natura schenken, legt Motké uit. "Je kunt een kantoor beschikbaar stellen of een chauffeur, en dan moet dat worden getaxeerd. Maar wanneer is iets precies één ton waard? Je ziet al snel de mogelijkheden om te schuiven of te sjoemelen."

Wie doneert, moet zijn naam en adresgegevens openbaar maken, "maar dat geldt alleen als je boven de tienduizend euro zit", zegt Motké. "Onder die grens is het veel lastiger te achterhalen wie er achter een donatie zit."

Daar wordt gretig gebruik van gemaakt. "We zagen laatst mensen die €9.999 overmaakten - net onder de drempel. Dan kun je formeel zeggen dat alles volgens de regels gaat, maar je ontloopt de openbaarheid. Dat vertraagt het moment waarop de samenleving kan zien wie mogelijk invloed probeert te kopen."

Verwachten ze daar ook iets voor terug?

Volgens Motké is dat de kern van het probleem. "De vraag blijft: doen ze dit alleen uit idealisme, of verwachten ze er iets voor terug? Donateurs zeggen altijd van niet - dat ze het beste met de samenleving voorhebben." Maar de praktijk blijkt iets weerbarstiger.

Hij geeft een recent voorbeeld. "Er was een artikel in NRC over arbeidsmigranten. Plannen om misstanden aan te pakken werden plotseling afgezwakt, waardoor uitzendbureaus migranten nog steeds onder het minimumloon kunnen betalen. En laat nu net een van de bazen uit die sector eerder een paar ton hebben gedoneerd aan de VVD. Tja, dan kun je vragen blijven stellen."

Veel linkse donaties, maar weinig zetels

Opvallend genoeg zijn het niet de rechtse, maar juist de linkse partijen die het meeste geld binnenhalen. "GroenLinks kreeg in de afgelopen campagne meer dan 2,2 miljoen euro, en samen met de PvdA zelfs 3,2 miljoen", zegt Motké. "Daarna komt de SP met 1,5 miljoen. Dus het zijn de linkse rakkers die de grootste donaties krijgen. Maar ja, daar win je blijkbaar geen verkiezingen mee."