20 jaar PVV: ‘Het is normaal geworden om rechters aan te vallen’

Volgens Coppes is het werk van rechters in Nederland er sinds de entree van de PVV in 2006 niet makkelijker op geworden. De aanvallende toon die de partij voert, werkt ondermijnend. "Structurele aanvallen op de rechtspraak zijn normaal geworden", zegt ze. Hoogleraar staatsrecht Ingrid Leijten van Tilburg University ziet die ontwikkeling ook: "De status van het recht verzwakt. Er worden slechte verhalen over de rechtsstaat verteld, en dat is gevaarlijk."

Kritiek als strategie

Samen met onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam analyseerde Coppes twintig jaar aan partijprogramma's, mediaoptredens, tweets en Kamerdebatten van de PVV. Daaruit bleek dat de partij een beeld schetst van rechters als politiek gekleurd en partijdig, en daarmee onbetrouwbaar. Volgens Coppes past dat binnen een bewust ontwikkelde strategie. "We zien politici vaker wetten indienen waarvan ze zelf al weten dat ze juridisch niet houdbaar zijn. Als de rechter die wet vervolgens afwijst, kunnen ze zeggen: ‘Zie je wel, de rechter ligt ons dwars.’ Dat is onderdeel van het populistische politieke spel."

Een voorbeeld daarvan was de Asielnoodmaatregelenwet van oud-asielminister Marjolein Faber (PVV), waar de Raad van State en de Orde van Advocaten stevige kritiek op uitten. Toch hield de PVV vast aan het voorstel. "Ook toen de rechter ingreep, schoof men de schuld af op de rechtspraak", stelt Coppes.

'Rechters zijn ook maar mensen'

Leijten benadrukt dat er ruimte moet zijn voor kritiek in het maatschappelijk debat. "Politici mogen best zeggen dat ze het oneens zijn met een rechterlijke uitspraak. Maar het wordt problematisch als het instituut zelf wordt aangevallen. In onze rechtsstaat hebben we afgesproken dat de rechter een onafhankelijke taak heeft. Die taak moet je niet in twijfel trekken." Toch gebeurt dat steeds vaker, ook buiten de PVV. Zo stelde FvD-voorman Thierry Baudet laatst dat "rechters politiek activisten zijn geworden", waarmee hij de objectiviteit van de rechterlijke macht actief in twijfel lijkt te trekken. Leijten: "Rechters zijn ook maar mensen, dus zulke beschuldigingen raken ze. Maar het belangrijkste is dat we als samenleving blijven begrijpen wat de rol van de rechter ís: het bewaken van de wet, niet het maken van beleid."

Breder gedragen wantrouwen

Dat de PVV momenteel niet meer in het kabinet zit, betekent volgens Coppes niet dat het in twijfel trekken van de rechtsstaat voorbij is. "Integendeel: de aanvallende toon richting de rechtspraak is breder doorgedrongen in de politiek, ook bij andere partijen." Leijten deelt die zorg. "Het vertrouwen in de rechter is nog groot, maar het vertrouwen in het recht als betrouwbaar systeem staat onder druk. Steeds vaker klinkt het idee dat recht alleen maar in de weg staat van wat we politiek willen. Dat is een gevaarlijke gedachte."