Hoe het vertrouwen in politici verdwijnt

Aan het begin van de coronacrisis, zo'n anderhalf jaar, is het vertrouwen juist spectaculair gestegen. En nu, na een lange periode in die pandemie, heeft de keldering hard ingezet. Uitzonderlijk is wel dat het vertrouwen in onze samenleving niet is gedaald, wel in onze bestuurders. Tom van der Meer gaf bij het programma dr Kelder & Co een toelichting op de cijfers, net voordat het nieuwe kabinet van start zal gaan en dat als doel heeft die grafiek weer te laten stijgen door middel van onder andere bestuurlijke vernieuwing en meer burgerparticipatie.

Toeslagenschandaal, opendraaien gaskraan Groningen

Nederland scoort wereldwijd in het algemeen hoog als het gaat om het vertrouwen in de overheid en de democratie. "Wij hebben weinig corruptie, de verkiezingen zijn evenredig en de overheid is onpartijdig." Dat zijn belangrijke pijlers volgens Van der Meer. Maar zo’n toeslagenschandaal en het toch weer opendraaien van de Groningse gaskraan zorgt meteen voor een stevige dip in dat vertrouwen.

Dalend vertrouwen is ook 'natuurlijke golfbeweging'

Ook is er een natuurlijke golfbeweging van een "soort eb en vloed" in de metingen. Het vertrouwen stijgt bij verkiezingen en daalt vanzelf weer na verloop van tijd. "In Nederland zal die stijging mogelijk pas weer over drie jaar zichtbaar zijn, bij de volgende landelijke verkiezingen.” Gemeenteraadsverkiezingen die in maart plaatsvinden, hebben geen effect op de landelijke cijfers.

Daarnaast is de economie een belangrijke barometer van vertrouwen. Gaat het goed en verdient het merendeel een goede boterham, dan zijn er weinig zorgen over het bestuur. Gaat het slecht en krimpt de economie, dan daalt het vertrouwen weer. Een andere graadmeter zijn de schandalen die "maar blijven dooretteren", zegt de hoogleraar. Daarbij noemt hij het Belgische Agustaschandaal als voorbeeld dat zich jaren voortsleepte in de top van de macht. Dat veroorzaakte bij onze zuiderburen een jarenlange inzinking van het vertrouwen in de machthebbers.

'Bestuurders zijn vooral met zichzelf bezig'

Als laatste noemt Van der Meer een belangrijke oorzaak dat burgers politici de rug toe keren, het imago dat bestuurders vooral met zichzelf bezig zijn. "Dat speelt nu enorm. Dat de politiek niet bezig is met de bevolking, maar met de zoiets als de formatie of met gelekte notulen met de woorden functie elders erop."

"Mijn angst is dat deze oorzaken niet worden opgelost", zegt Van der Meer die ook lid was van de Staatscommissie parlementair stelsel. Want, zo stelt de politicoloog; als het maar blijft doorwoekeren, worden de schandalen alleen maar groter. "Dan gaan we nog jarenlang last hebben van dat lage vertrouwen."