Het recht in eigen handen: een duidelijk signaal?

'Burgers zijn er klaar mee'

Presentator Rick van Velthuysen uit stevige kritiek op het functioneren van de overheid. Hij wijst op burgerwachten in Ter Apel en protesten tegen een AZC in Uden. "Radeloze burgers nemen steeds vaker het heft zelf in handen." Volgens hem is dat geen incident meer, maar een gevolg van structureel bestuurlijk falen. Ook het lek rond het strafdossier van Khadija Arib komt ter sprake. Van Velthuysen spreekt in dat verband van "bestuurlijke betonrot" en stelt dat het vertrouwen in de overheid ernstig wordt ondermijnd wanneer topfunctionarissen betrokken zouden zijn bij het verstoren van een lopend rechercheonderzoek.

Prof. Ira Helsloot benadrukt dat dit soort situaties het vertrouwen in het openbaar bestuur ernstig schaden en ziet ook dat het bestuur dit deels aan zichzelf te wijten heeft. Hij noemt het wissen van sms'jes door topambtenaren in het Arib-dossier "onomstreden en kwalijk." Volgens Helsloot moeten bestuurders die bewust informatie achterhouden hun verantwoordelijkheid nemen en vertrekken. "Als je werkt voor het openbaar bestuur, heb je een voorbeeldfunctie. Dat hoort bij vertrouwen." Hij pleit voor transparantie en eerlijke communicatie en waarschuwt dat schijninspraak het vertrouwen juist ondermijnt. "Burgers hoeven het niet met je eens te zijn, maar ze willen wél serieus genomen worden."

High trust society onder druk

Nederland wordt door prof. Helsloot nog altijd gezien als een 'high trust society': een samenleving waarin mensen en instellingen elkaar veel vertrouwen. Dit vertrouwen is vooral sterk op lokaal niveau, maar het is geen vanzelfsprekendheid en staat onder druk. "We hebben te weinig geleerd van eerdere crises, zoals die in 2015. Vertrouwen vraagt voortdurend onderhoud en kan snel verloren gaan wanneer bestuurders afstand creëren of niet eerlijk zijn over hun keuzes." Marianne Zwagerman vraagt zich af of het in sommige gevallen niet eerder om naïviteit dan om vertrouwen gaat. Helsloot blijft optimistisch: "We kunnen het ons simpelweg niet veroorloven om het vertrouwen op te geven. Democratie is gebaseerd op betrouwbaarheid."

Tussen wantrouwen en vertrouwen

De aflevering sluit af met de erkenning dat het vertrouwen broos is, maar nog niet verloren. Helsloot: "Er zijn nog altijd bestuurders die actief de verbinding met burgers zoeken. Die parels moeten we koesteren." De boodschap is helder: echt vertrouwen bouw je niet op met inspraakavonden of mooie woorden, maar met openheid en betrouwbaar bestuur.