Voert Poetin oorlog vanuit het christendom? 'In Rusland lopen religie en politiek door elkaar'

Stefan Paas is vaste gast in de Ongelooflijke Podcast, en schoof net als vorige week samen met hoogleraar internationale betrekkingen Beatrice de Graaf aan, om de oorlog te duiden.

In Nederland hebben we al een lange tijd de scheiding van kerk en staat, maar die bestaat in Rusland niet. "Wij zijn gewend als religie als een aparte sector in de samenleving, vertegenwoordigd door kerken, moskeeën, synagogen, enzovoort. Hierin doen mensen gelovige dingen, in een soort clubsfeer", vertelt Paas. De kerk houdt zich heel nadrukkelijk niet bezig met politiek. "Geloof is achter de voordeur," vult Beatrice de Graaf aan.

In de Russische orthodoxe kerk is het echter heel anders: daar zijn kerkdiensten bijeenkomsten die lijken op de Dodenherdenking, zegt Paas: het is heel ritueel en er worden toespraken gehouden over hoe groots Rusland vroeger was. "Is het nou religie of politiek?" kun je je afvragen. "Heel veel orthodoxe mensen geloven ook niet in God. Het is veel meer een soort culturele identiteit waarin alles samensmelt. Wat is nu heilig in die identiteit? Is het God, of is het vooral Rusland?"

Derde Rome

Poetin ziet Moskou graag als 'het derde Rome'. Na Rome zelf en Constantinopel (het huidige Istanbul) is de Russische hoofdstad nu het overbleven bastion van de ware kerk. "Hij zegt: wij zijn de vaandeldragers van het échte, masculiene christendom. Het christendom dat zich niet heeft overgeleverd aan neoliberale decadentie", vertelt Beatrice de Graaf. Ook hier loopt dus religie en politiek door elkaar.

Vanuit christelijke Russen is er echter ook verzet: vanuit de Oekraïense orthodoxe kerk, bijvoorbeeld, maar ook vanuit evangelische kerken, die dus geen lid zijn van de Russische staatskerk. "Er werd nog een protestbrief gepost in Sint Petersburg, tegen de oorlog, waarschijnlijk met gevaar voor eigen leven", vertelt Paas.