Coronavirus zet democratie onder druk

Welke invloed zal de huidige pandemie hebben op onze wereldorde? Zal het aantal democratieën nog verder afnemen nu het Chinese model, staatskapitalisme en autocratische surveillance, zo succesvol lijkt in de bestrijding van het virus? Zullen de reeds voor de crises aanwezige trends als handelsbescherming en nationalisering worden versterkt? Zal de relatie tussen China en de VS nog verder verslechteren?

China

Laten we met China beginnen. In het begin van de crisis wist men in de Chinese provincie Hubei niet goed wat te doen. Lokale Chinese autoriteiten deden niets omdat zij vreesden met slecht nieuws in ongenade te vallen bij de Chinese Communistische Partij. Zodoende werd kostbare tijd verloren om de besmettingshaarden in te dammen.

Dit pijnlijke gegeven is natuurlijk geen reclame voor het Chinese politieke systeem alhoewel ook in sommige democratische landen, bijvoorbeeld in Italië, kostbare tijd werd verloren.

Er gebeurde in China echter nog iets pijnlijks dat eveneens samenhangt met de aard van het politieke systeem waarin de staat alles en iedereen in de gaten houdt.

Op 30 december 2019 waarschuwde Li Wenliang, een oogarts die in een ziekenhuis in Wuhan (hoofdstad van Hunei) werkzaam was, op het internet voor de uitbraak van een Sars-achtige longontsteking. Zijn waarschuwing leverde hem een paar dagen later, op 3 januari 2020, een reprimande van de politie van Wuhan op vanwege "het maken van onjuiste beweringen op het internet". Wenliang ging daarna maar weer aan het werk, waar hij besmet raakte met 2019-nCoV. Hij overleed aan de infectie op 7 februari 2020.

Big Brother

De Chinese machthebbers doen er alles aan om deze beschamende gang van zaken te doen vergeten. Zo wijzen de Chinese autoriteiten op de grote voordelen en successen van een surveillancestaat bij de bestrijding van een pandemie.

In China wordt op vele plaatsen zoals bij de ingang van de metro of een flat de temperatuur met een sensor automatisch gemeten. Indien er sprake is van een verhoging worden de slachtoffers verordonneert om naar speciale koortsklinieken te gaan waar nog meer tests volgen. Ouders mogen hun kinderen die soms wel weken in dergelijke klinieken verblijven niet eens bezoeken.

Het zal duidelijk zijn dat dergelijke ‘Big Brother is watching you'-praktijken in democratieën niet zo eenvoudig kunnen worden toegepast. Zelfs als democratieën daartoe zouden overgaan is het nog maar de vraag of de mondiger en veel individualistischer ingestelde Westerse bevolking zich eraan zou houden. In het Westen draait immers alles om het individu terwijl in China het collectief domineert.

Surveillance

Het zal geen verbazing wekken dat er inmiddels meer doden in Europa te betreuren zijn dan in China, als we tenminste de Chinese cijfers mogen geloven. China helpt inmiddels Europese landen hoe zij de pandemie kunnen bestrijden en stuurt ook beschermingsmateriaal.

Ook de Russische regering, die er in eigen land een puinhoop van maakt, hoopt door middel van het sturen van hulp naar Italië de aandacht af te leiden van het eigen falen.

Het valt te vrezen dat de Chinese regering dit succes zal gebruiken om alle kritiek op de surveillancestaat te smoren. De kans dat in China ooit politieke liberalisering zal plaatsvinden is kleiner dan ooit. Tegelijkertijd is de kans dat het Chinese model van surveillance en staatskapitalisme nog meer navolging krijgt gestegen. Dat betekent nog minder democratieën in de wereld en die waren toch al aan het afnemen.

Protectionisme

Ook de reeds aanwezige protectionistische trend zal vermoedelijk worden versterkt. Waarom zouden Westerse landen hun totale afhankelijkheid van Chinese en Indiase medicijnen zoals paracetamol en antibiotica continueren?

De internationale verwevenheid van de toevoerlijnen maakt re-nationalisering lastig maar bedrijven zullen zich drie keer bedenken of outsourcing wel zo’n verstandig idee is. Bedenk ook dat Trump om electorale redenen protectionisme steunt en zijn regering nogal wat ideologen op dit terrein telt die nu hun kans schoon zien. Burgers gaan daar een prijs voor betalen want hoe je het ook wendt of draait protectionisme impliceert dat consumenten opgezadeld worden met hogere prijzen en dus hun levenstandaard zien dalen.

Europa

Ook in Europa is er sprake van re-nationalisering. De bestrijding van de pandemie in de EU gebeurt vooral op het niveau van de natiestaat. De EU ontbeert simpelweg de middelen die de lidstaten ter beschikking staan.

Europahaters zien deze crisis als het bewijs dat de EU niet werkt. Dit is echter nonsens omdat de natiestaten de EU op dit terrein nauwelijks bevoegdheden hebben gegeven. En dat terwijl grensoverschrijdende problemen, zoals bijvoorbeeld een pandemie, natuurlijk alleen kan worden bestreden met grensoverschrijdende samenwerking.

Trump en Xi

Tot slot: de relatie tussen de VS en China die toch al onder druk stond. Eerst zei Donald Trump dat het virus een hoax betrof terwijl zijn inlichtingendiensten hem al in november waarschuwden voor de virusuitbraak. Om de aandacht af te leiden van zijn eigen incompetentie sprak Trump consequent over het Chinavirus in plaats van een het coronavirus. De betrekkingen tussen de VS en China hebben nu een dieptepunt bereikt.

Terwijl zijn Chinese collega Xi uiteindelijk effectief ingreep in de bestrijding van de pandemie en de rest van de wereld ging helpen toonde Trump zijn incompetentie en nationaal egoïsme. De kans is niet denkbeeldig dat China hier als de winnaar uit de strijd komt.

Het coronavirus heeft de surveillancestaat en het staatskapitalisme sterker gemaakt. Het aantal democratieën in de wereld zal de komende jaren vermoedelijk weer niet stijgen en waarschijnlijk dalen. Met dank aan een duivels virus.

Download de NPO Radio 1 app

Met onze app mis je niets. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1 app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.