Sonja ging in gesprek met man die haar verkrachtte

Sonja was twintig jaar oud toen ze werd verkracht. "Ik fietste van mijn toenmalige vriendje naar huis. Ik woonde bij mijn ouders, een dorp verderop. Onderweg naar huis zag ik in de verte een man de weg oversteken. Ik reed een bult af en belde om te waarschuwen: pas op, ik kom eraan. Toen ik vlakbij was, remde ik af. Hij sprong toen voor mijn fiets en vroeg of ik wist hoe laat het was. Ik pakte mijn telefoon uit mijn binnenzak. Op het moment dat ik omhoog keek, zag ik dat hij een mes in zijn handen had."

De man vertelde Sonja dat ze moest meelopen. "Hij heeft mij meegenomen, stuk van de weg af. Er stond een container waardoor ik de weg niet meer kon zien. Daar heeft hij mij verkracht."

Na de verkrachting vroeg de man hoe het met Sonja ging, waarna hij haar spullen gaf. "Ik ben toen helemaal in paniek op de fiets gestapt en naar huis gefietst. Onderweg heb ik overwogen om te stoppen en ergens aan te bellen, maar ik was te bang dat hij mij zou volgen. Eenmaal thuis heb ik het meteen verteld dat ik was verkracht. Ik was aan het gillen en schreeuwen. Mijn moeder heeft in paniek 112 gebeld."

"Dan kom je in een circus terecht. Er staan opeens mensen in je huis, je moet voor sporenonderzoek naar de GGD. De volgende dag moest ik naar het ziekenhuis en de politie. Je omgeving wordt langzaam ingelicht. Er komt heel veel op je af", vertelt ze.

Zoektocht naar antwoorden

Twee maanden na het misdrijf spoorde de politie een verdachte op aan de hand van een DNA-match uit een andere verkrachtingszaak. Tijdens de eerste zitting zag Sonja de man voor de eerste keer sinds de nacht des onheils. "Ik was op van de zenuwen, ik heb alleen maar gehuild. Toen hij binnenkwam, voelde ik mij niet eens boos, ik was verdrietig. Ik zag een gebroken man. Hij had een gezin met kinderen en een baan, een gewoon leven. Hij had spijt. Dat vond ik op dat moment moeilijk om te geloven, maar ik zag een mens. Dat vond ik lastig, want in mijn nachtmerries was hij een monster."

De verkrachting had enorme impact op het leven van Sonja. "Je hebt een illusie van veiligheid en controle. Je denkt dat je niks kan overkomen. Voor mij was het daarna heel anders. Ik durfde de straat niet meer op, ik durfde mijn slaapkamer niet af. Ik was bang dat er iemand in huis zou zijn. Mijn vertrouwen in mannen was weg, het vertrouwen in mensen überhaupt. Dat heb ik heel langzaam weer moeten opbouwen. Ik heb nog altijd een verhoogde waakzaamheid als ik over straat loop en het is donker. Ik heb nu kinderen. Ik ben extra bang dat hen iets overkomt."

De dader werd veroordeeld tot dertig maanden celstraf en tbs voor de verkrachtingen van Sonja en een ander slachtoffer. "Voor mijn gevoel was mijn leven geruïneerd. Daarmee staat geen straf in vergelijk. Ik dacht: hoe kan het dat jij zo kort vast zit en de gevolgen voor mij veel langer duren?"

Om te begrijpen waarom hij had gedaan wat hij had gedaan, koos Sonja zelfs haar studie aan de hand van haar zoektocht naar antwoorden. "Ik ben vrij snel op zoek gegaan naar wat maakt dat iemand tot bepaalde daden komt. Ik ben een studie gaan doen die hierop aansloot. Daarmee kon ik ook mijn woede loslaten", zegt Sonja. "Tbs wil zeggen dat er iets in zijn persoonlijkheid zat waardoor hij dit gedaan heeft. Dat gaf mij een soort rust. Ik dacht: als iemand ziek is, dan is er ook genezing mogelijk."

'Het zal vast niet zo bedoeld zijn'

Sonja zou uiteindelijk in gesprek gaan met haar dader, net als Ilonka. Zij werd als tiener verkracht door haar sporttrainer. "Het begon in 2004, ik was 16 jaar. Het ging stapje voor stapje. De eerste herinnering is dat hij zei dat ik mooie borsten had. Dat was best maf. Het is sowieso geen reguliere opmerking, maar ik was 16. Hij was vijftigplus en mijn trainer. Ik wuifde het een beetje weg, maar daarna werd het steeds meer. Handen op plekken waarvan je denkt: waarom doet hij dit nou? Ik dacht: het zal vast niet zo bedoeld zijn."

"Je wil het niet geloven. We hadden een goede band, ik mocht hem graag en hij was ouder dan mijn vader. Je kunt niet geloven dat iemand die je vertrouwt het met verkeerde intenties doet. Ik bleef uitgaan van goede bedoelingen. Dit is vast ongelukkig, dacht ik. Ik heb lang ontkend dat hij er verkeerde bedoelingen bij had."

Het ging van kwaad tot erger. "Het handen op plekken leggen werd steeds minder subtiel. Hij stuurde sms'jes, mailtjes. Op een gegeven moment heb je door wat er aan de hand is, maar ik sprak er met niemand over. Je raakt erin verstrikt, want je hebt het best een lange tijd toegelaten. Ondertussen zegt een stemmetje in je hoofd: dit klopt niet. Het is heel lastig om dat te doorbreken."

Toen Ilonka sms'jes kreeg die werden afgesloten met 'ik hou van je', wist ze zeker dat er iets niet klopte. "Hij gaf aan dat ik zijn berichten meteen moest verwijderen." In 2007 werd Ilonka door haar trainer verkracht. "Hij heeft aan zijn vrouw opgebiecht dat er seks was geweest. Daarvan had hij spijt. Niet richting mij, maar richting zijn vrouw en kinderen."

De man wilde dat Ilonka de sportvereniging zou verlaten. "Hij heeft mij twee weken na de verkrachting gevraagd om na een wedstrijd naar een parkeerplaats te komen. Ik was 19 jaar. Ik ben gestopt bij de parkeerplaats, waar hij kwam aanlopen met zijn vrouw. Zij heeft mij met de grond gelijk gemaakt, uitgescholden en bedreigd. Als ik het ooit zou vertellen, zou ze mij van alles aandoen."

Haar trainer liet Ilonka een mail sturen naar leden van de atletiekvereniging die door hem was geschreven, waarin ze haar afscheid aankondigde. "Dat heb ik gedaan. Dat was mijn einde bij de club."

#Metoo

Ilonka deed geen aangifte. Jarenlang was de gebeurtenis vooral een hele nare herinnering. Toen in 2017 de hashtag #metoo opkwam, kreeg Ilonka steeds meer last van het verleden. "In de zomer van 2018 ben ik in therapie gegaan. Ik had last van schuld en schaamte. Door de therapie is dat veranderd en kreeg ik door hoe het zit en dat het niet mijn schuld was. Dat mijn reactie om lang geen nee te zeggen normaal is. Dat was het moment waarop ik het hem voor het eerst kwalijk nam. Voor die tijd nam ik het vooral mijzelf kwalijk, omdat ik geen nee had gezegd."

Samen met haar therapeut besprak ze eventuele vervolgstappen. "Aangifte was een optie, maar dan krijg je een welles-nietes-spelletje, want zie het maar eens te bewijzen. Daarna werd de optie Perspectief Herstelbemiddeling op tafel gelegd. We dachten: laten we kijken of hij mee wil werken."

In gesprek met dader

Perspectief Herstelbemiddeling bemiddeld tussen slachtoffers en daders na een misdrijf of ongeluk. "Als mensen herstelbemiddeling willen, nemen ze zelf contact met ons op. Er is één initiatiefnemende partij en dan gaan wij in gesprek om te kijken of wij iets kunnen bijdragen in een stap in het herstel", zegt Tamara van den Bosch van Perspectief Herstelbemiddeling in Het Misdaadbureau.

"We spreken het vooraf heel goed door. Wat is de wens? Wat zijn de behoeften en verwachtingen?", vertelt Van den Bosch. "Als iemand een weloverwogen keuze heeft gemaakt en een vorm van contact wil, dan zoeken wij contact met de andere partij. Het hoeft vervolgens geen direct contact te zijn. Het kan ook indirect, bijvoorbeeld in de vorm van een brief."

Sonja en Ilonka gingen via Perspectief Herstelbemiddeling met hun dader in gesprek. Sonja: "Ik liep al langere tijd met het gevoel rond, maar de stap om er iets mee te doen vond ik te groot." Door haar werk kwam ze in aanraking met Perspectief Herstelbemiddeling. "Ik leerde hun werk kennen. Ik voelde mij daar erg vertrouwd bij en ben met een bemiddelaar in gesprek gegaan. Toen dacht ik: dit voelt goed, ik durf de stap te zetten."

Zo ging ze twintig jaar na de verkrachting met de dader in gesprek. Sonja wilde dat het gesprek plaatsvond in een grote ruimte met veel daglicht. "Ik wilde kunnen weglopen." Ook moest de man al in de kamer zitten. "Ik vond het belangrijk dat ik zelf de regie had wanneer ik de ruimte in zou kunnen lopen. Die nacht had ik zelf de regie niet. Hij stond opeens voor mijn fiets en ik moest meelopen. Hij hield geen rekening met mijn wensen en behoeften. Dat ik zelf de ruimte in mocht lopen, was voor mij het terugkrijgen van een stuk regie."

Ze sprak 2,5 uur met de man die haar verkrachtte. "Vooraf dacht ik: ik heb geen vragen. Het ging mij niet om antwoorden, maar ik wilde hem als mens zien. Ik had de documentaire 'Als ik je zie, dan groet ik je' gezien. Een documentaire over gesprekken tussen slachtoffers en daders. Ik dacht: het zou voor mij heel fijn zijn als ik hem als mens kan zien."

'Ik voelde mij heel sterk'

Het was verwarrend om oog in oog met de dader te zitten, zegt Sonja. "Ik merkte dat ook de 20-jarige Sonja ook in die stoel zat en reageerde. Ik had aan de weken voorafgaand aan het gesprek opeens weer nachtmerries en herbelevingen. Het is heel raar om in een ruimte te zitten waarin je veilig bent, terwijl je tegenover iemand zit die je je onveilig heeft laten voelen."

Ilonka herkent zich in die ervaring. Zij sprak elf jaar na dato met de verkrachter. "Het scheelde dat alles heel goed doorgesproken was. Tot op zekere hoogte wist ik hoe het zou gaan. Maar als het zover is, is het heel gek. Toch ben ik blij dat ik het heb gedaan. Ik heb een stukje regie teruggenomen."

Volgens Van den Bosch van Perspectief Herstelbemiddeling kennen de gesprekken zelden een onbevredigende afloop. "Er zitten soms kleine dingetjes in waar mensen soms over moeten nadenken. Maar echte teleurstelling heb ik eigenlijk niet meegemaakt, omdat het zo zorgvuldig wordt voorbereid. Beide partijen weten heel duidelijk wat ze komen doen en hoe het er ongeveer uit komt te zien."

"Dan blijft het spannend en kunnen er dingen anders lopen. Maar vaak loopt het juist in positieve zin anders", aldus Van Den Bosch.

Ilonka is blij dat ze met de dader in gesprek ging. Toen ze tegenover haar oude trainer zat, mocht zij beginnen met haar verhaal. "Ik had opgeschreven wat ik wilde zeggen. Dat heb ik goed kunnen vertellen. Dat was voor mij het allerbelangrijkste. Ik wist niet hoe hij zou reageren, maar ik had het idee dat ik het aankon. Ik voelde mij heel sterk."