Illegale bestrijdingsmiddelen in Nederlands oppervlaktewater

Het gaat om stoffen die eerder wel toegestaan waren als bestrijdingsmiddel om onder andere onkruid, plagen en schimmels te bestrijden, maar in 2022 niet meer. Sommige van de gevonden stoffen zijn pas enkele jaren verboden, andere al tientallen jaren.

Analyse Bestrijdingsmiddelenatlas

Pointer analyseerde openbare data van meetpunten uit sloten, meren, rivieren en ander water in heel Nederland. Die data zijn beschikbaar via de Bestrijdingsmiddelenatlas, een online tool op initiatief van Universiteit Leiden.

Elke stof uit de atlas heeft een eigen norm voor hoeveel ervan in het water aanwezig mag zijn, zonder dat het schadelijk is voor het milieu. Uit de analyse van Pointer bleek dat 137 middelen hun norm in 2022 overschreden. Van die stoffen is in verschillende databases onderzocht welke er verboden zijn. Dat bleken er 32:

Schadelijke effecten

De overschrijdingen van deze stoffen deden zich op plekken in heel Nederland voor. Stoffen die veel boven de norm voorkwamen, waren bijvoorbeeld insectenverdelger mevinfos (sinds 1999 verboden) en onkruidverdelger dinoterb (sinds 1998 verboden), waarvan eerder bekend werd dat het in Noord-Hollandse wateren zat.

Volgens onderzoeker waterkwaliteit en ecotoxicologie Milo de Baat is het verontrustend dat de stoffen in het water te vinden zijn. Blootstelling aan of het binnenkrijgen van de stoffen kan risico’s met zich meebrengen, al zijn die afhankelijk van de soort en hoeveelheid stof waarmee je in aanraking komt. "Ze zijn allemaal verboden met een goede reden”, zegt De Baat. “Sommige stoffen zijn kankerverwekkend. En de laatste tijd is er bijvoorbeeld ook meer aandacht voor een eventuele relatie tussen bestrijdingsmiddelen en Parkinson.” Ook de biodiversiteit lijdt volgens de onderzoeker onder de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in het water. “Er kunnen toxische effecten optreden voor allerlei organismen. Dat kan het ecosysteem ontwrichten.”

Recent gebruik

Pointer onderzocht of de 32 illegale middelen die in 2022 werden gevonden, ook in 2020 en/of 2021 in het oppervlaktewater zaten. Dat bleek voor verschillende stoffen zo te zijn. Sommige van de 32 stoffen werden in de verschillende jaren ook op verschillende plekken gemeten. Op bepaalde meetpunten werden middelen dus één jaar gemeten en het volgende jaar niet meer. Of ze werden juist wel in 2020 en 2022 gemeten, maar niet in 2021. Deze middelen lijken in 2022 dus opnieuw in het water terecht te zijn gekomen.

Volgens De Baat kunnen sommige van de 32 stoffen lang in de waterbodem blijven zitten als ze daar eenmaal terechtkomen. Ze kunnen dan, als de bodem bijvoorbeeld beweegt door werkzaamheden, jaren later nog loskomen en in het oppervlaktewater drijven. "Maar het is toch gek als dat loskomen na twintig jaar nog gebeurt en je over meerdere jaren een normoverschrijding ziet en soms een toename van de concentratie”, zegt De Baat. Bovendien zitten er ook stoffen tussen die veel sneller oplossen en niet in de bodem blijven zitten. Dat wijst volgens de onderzoeker op een andere route van de middelen naar het water. Het kan zijn dat er nog ergens een vergeten bak of zak met een middel staat en die in het water terechtkomt, of dat een middel het water in spoelt vanaf het land. “Maar het zou ook illegaal gebruik kunnen zijn”, aldus De Baat.

Handel in illegale middelen

Die illegale route is ook waar de inlichtingen- en opsporingsdienst van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA-IOD) zich zorgen over maakt. De dienst doet onderzoek naar de handel in illegale bestrijdingsmiddelen bestemd voor de landbouw (gewasbeschermingsmiddelen) en heeft dit thema als prioriteit, in samenwerking met de politie en het Openbaar Ministerie.

De NVWA-IOD treft verschillende vormen van criminaliteit rond gewasbeschermingsmiddelen aan. “We zien dat er onlinehandel in verboden middelen is. Er is ook een onderzoek geweest waarin we zagen dat telers zelf een middel hadden ontwikkeld voor een bepaalde plaag die op dat moment speelde. En je ziet dat er busjes met middelen over de grens komen naar Nederland.” De NVWA-IOD doet slechts enkele onderzoeken per jaar naar dit thema, maar het vermoeden is dat de omvang van de handel in illegale middelen groter is dan bekend. “Wij zien maar het topje van de ijsberg”, aldus de dienst.

De radio-uitzending over illegale bestrijdingsmiddelen is te luisteren op 24 augustus, om 14:00 op NPO Radio 1.