Rechters straften Marokkaans-Nederlandse verdachten strenger na moord Derk Wiersum

Op 18 september 2019 werd advocaat Derk Wiersum voor zijn huis doodgeschoten. Iedereen had het er over: online, offline en in de media. "Zowel in traditionele media als op bijvoorbeeld Twitter zagen we dat er enorm veel aandacht was voor de Marokkaanse migratieachtergrond en voor misdaad", vertelt een van de onderzoekers Kyra Hanemaaijer. Met het onderzoek kwam naar voren dat rechters anders oordeelden in de weken na de moord op Wiersum dan ervoor. 

Salience shock

Idealiter test je de neutraliteit van rechters door ze geblinddoekt te vragen wat hun oordeel zou zijn. Dat is alleen moeilijk om (op grote schaal) te realiseren. "In plaats daarvan kan je iets gebruiken wat een salience shock heet", legt Hanemaaijer uit. Het gaat dan om de plotselinge toename van de zichtbaarheid van bepaalde minderheidsgroepen in het openbaar. In dit geval steeg de zichtbaarheid van mensen met een Marrokaans-Nederlandse achtergrond dus flink en ook vooral in combinatie met misdaad. En dit had dus (onbedoeld) invloed op de rechtspraak. 

"Gemiddeld was de gevangenisstraf 3 maanden langer. Dat is enorm. Gevangenisstraffen in Nederland zijn niet zo hoog dus het gaat om een toename van 72%", vertelt Hanemaaijer. Dit hield een paar weken aan. Opvallend is dat niet alle rechters een langere gevangenisstraf gaven aan mensen met een Marrokaans-Nederlandse achtergrond. "Rechtbanken met minder ervaring reageerden sterker", legt Hanemaaijer uit. Het gaat dan om überhaupt minder ervaring maar ook minder ervaring met verdachten met deze groep. 

Reactie Raad voor de Rechtbank

Rechtbanken die vaak mensen met deze achtergrond zien, hadden dus minder last van de salience shock. Hieruit kan geconcludeerd worden dat meer ervaring of scholing een dergelijk afwijkend oordeel kan voorkomen. Dat onderschrijft de Raad voor de Rechtbank ook. Zij reageerden als volgt op het onderzoek:

"Dit soort signalen van mogelijk ongerechtvaardigd onderscheid of ongelijke behandeling op basis van onbewuste processen/vooroordelen zijn voor ons van groot belang, want dit staat haaks op waar onze organisatie voor staat. Daarom werken we binnen de Rechtspraak aan meer aandacht, herkenning en bewustzijn voor, en kennis van het belang van ‘onbevooroordeelde oordeelsvorming’ door rechters. Hier zijn we volop mee bezig onder meer door het houden van bijeenkomsten over dit onderwerp met rechters en andere rechtspraakmedewerkers in bijna alle rechtbanken en hoven. Ook in bijeenkomsten van rechtspraakbestuurders en managers heeft het onderwerp expliciete aandacht. Daarnaast wordt begin volgend jaar gestart met een vernieuwd en uitgebreid scholingsaanbod voor aankomende en zittende rechters." 

Kyra Hanemaaijer benadrukt dat er weinig studies zijn over wat voor scholing werkt. "Er moet inderdaad iets aan gedaan worden en nu is de vraag; wat werkt dan het beste?", zegt ze. Desondanks is ze tevreden dat het op de agenda is gezet.