Eindelijk een monument voor vermoorde Joden in Amersfoort: 'We zouden hier niet zelf voor moeten strijden'

Het monument is gemaakt door Tamar Frank en bestaat uit 360 dunne pilaren van verschillende hoogte. Elke pilaar staat symbool voor een persoon die in de oorlog is vermoord. De hoogtes van de pilaren corresponderen met de gemiddelde lengtes van mannen, vrouwen, en kinderen van verschillende leeftijden. De slachtoffers die bijvoorbeeld een gezin vormden, staan in het monument ook zo bij elkaar.

Op elke paal komt een lampje, dat gaat branden op de sterfdag van de betreffende persoon. Frank herinnert daarmee aan een joods gebruik om een kaarsje aan te steken op de sterfdag van een overleden geliefde, dat 24 uur blijft branden. In het midden van het monument, dat Licht van Herinnering gaat heten, komt een licht dat altijd brandt.

"Fantastisch" vindt een nabestaande het. Emmy Drop verloor haar hele gezin in de oorlog. Zelf overleefde ze, omdat ze op een ander adres zat ondergedoken dan de rest van haar gezin. Op 23 juni zullen vier lampjes gaan branden voor haar vader, moeder, zus en broer. “Heel fijn, het idee dat ze weer een plekje in Amersfoort hebben.”

Perkamenten rol

Ook Arjeh Kalmann, een van de initiatiefnemers van het monument, is blij dat het er nu komt, maar vindt wel dat het erg laat is. “Het is heel raar dat het tachtig jaar geduurd heeft voor Amersfoort zich deze Joodse burgers herinnert die in de oorlog zijn weggevoerd. Dat is in heel veel plaatsen in Nederland zo, maar Amersfoort heeft wel héél lang moeten wachten.”

Via de Raad van Kerken, die in Amersfoort gevestigd is, kreeg Kalmann de tip dat er in het gemeentearchief een document zou liggen met alle namen van Joodse Amersfoorters die in de oorlog zijn omgekomen. “Een perkamenten rol, heel mooi gekalligrafeerd. Die bleek inderdaad ergens in een kast te liggen.”

“In de jaren 90 weigerde de gemeente die rol ergens een openbare plek te geven”, vertelt Kalmann, “omdat ze vonden dat Amersfoort al een monument had.” Daarmee werd het monument bij Kamp Amersfoort bedoeld, de Stenen Man. “Dat is volgens mij een herinnering aan de gevangenen in Kamp Amersfoort, en niet voor omgekomen burgers uit Amersfoort.”

Onverschilligheid

Kalmann besloot zich eerst in te zetten voor het tentoonstellen van die perkamenten rol. Toen dat gelukt was, kwam het initiatief voor dit monument op gang. Tachtig jaar na de bevrijding komt het er. Dat het zo lang op zich liet wachten, kan Kalmann verklaren.

"Er heerste na de oorlog heel lang een soort onverschilligheid over dit trauma. Er waren veel mensen die vonden datJoden hier eigenlijk niet thuishoorden. Niet dat ze het goed vonden dat ze waren vergast of vermoord, maar ze vonden het niet zo erg dat ze er niet meer waren. Dat heeft na de oorlog heel lang doorgesudderd."

In de jaren 70 begon dat te veranderen. "Onder andere door het Eichmann-proces. Toen werd bekend – écht bekend wat er allemaal gebeurd was. Dat heeft zich langzaam omgezet in berouw en spijt. En monumenten."

Maar in Amersfoort tot dusver dus nog niet. Kalmann: "Ik vind dat Joden eigenlijk niet zelf voor het monument hadden moeten strijden. Eigenlijk zou dat uit de niet-Joodse gemeenschap moeten komen. Het zegt iets over de manier waarop er sinds het einde van de oorlog met Joodse slachtoffers is omgegaan."