'Ik maak me zorgen om mijn familie en vrienden'

Kassandra's van onze tijd

Vrienden van vrienden zitten in de bak. Een vriendin van een vage vriendin is brood gaan halen en werd van de straat geplukt en in een politiebusje geduwd. Net als de zoon van een vage kennis, die even op een bankje was gaan zitten op een verkeerde tijd op een verkeerde plaats. Na de arrestatie en berechting van de Russische oppositieleider Navalny, zakt Rusland steeds dieper in het bodemloze moeras van rechteloosheid en chaos. Ik maak me zorgen om mijn familie en mijn vrienden. Het criminele regime mag dan op sterven na dood zijn, maar zoals we allen weten, kan zo'n doodstrijd, gepaard met hele rare sprongen, nog decennialang duren. Of toch niet?

Wat ik dezer dagen vol woede en wanhoop mis, is een Kassandra. En dan heel concreet, een reïncarnatie van haar in de gedaante van Andrej Amalrik. Wie kent hem nog, deze Russische historicus en dissident die eind jaren zestig een furore maakte met zijn boek Haalt de Sovjetunie het jaar 1984?. Een koele heldere analyse van het Sovjet-regime, die nog profetisch bleek ook. Amalrik zat er maar een paar jaar naast. Wat mij altijd zo in hem aantrok is dat hij Rusland als een gewoon land benaderde, zonder zich in mistige filosofische uitweidingen te verliezen over de bijzondere Russische ziel. Hoezo de Russische ziel?

Russische ziel

Houd eerst op met stelen, onderdrukken en vertrappen. Hij had geen enkele illusie omtrent het Russische volk en zijn nobele, god dragende inborst. Volgens Amalrik bepalen twee hoofdingrediënten de geestestoestand van een Rus. Respect voor de sterke arm en een sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel dat zich vooral manifesteert in de angst dat de ander het beter zou krijgen dan hij. Eigenschappen, die niet echt bevorderlijk zijn voor democratie. En bovendien, vervolgde hij nuchter, als de meerderheid van de bevolking niets voor democratie voelt dan blijft dit een hopeloze onderneming. Hij gaf meerdere opties van het instorten van de Sovjet-Unie, waarvan de laatste was dat alle voorafgaande opties niet uit zouden komen. Hij was een droge, die Amalrik!

Ook zijn geopolitieke profetieën zijn bijzonder interessant. Het naar lebensraum dorstende China zou Rusland aanvallen, niet gebeurd gelukkig, maar China is wel in rap tempo bezig de oostelijke delen van Rusland economisch te koloniseren. Duitsland zou zich herenigen en voor Hongarije en Polen, als die eenmaal waren losgekomen van de Sovjet invloed-sfeer, voorspelde hij nationalistische en autoritaire regimes.

Karel van het Reve

In 1976 is Amalrik de Sovjetunie uitgezet en is hij in Nederland terechtgekomen. Hij kreeg een aanstelling aan de Universiteit Utrecht. Hij bleek nogal een querulant te zijn. Het schijnt dat de enige die hem aan kon, Karel van het Reve was die hem nog van zijn tijd in Moskou goed kende. Op een dag was hij in Utrecht niet naar zijn werk gekomen. Niemand wist waar hij zat, tot het bekend werd dat hij zich in Athene aan het hek van de Sovjet Ambassade vast had geketend. Amalrik heeft maar vier jaar van het vrije Westen kunnen genieten.

In 1980 – hij woonde toen inmiddels in Frankrijk – is hij in Spanje verongelukt op weg naar een Mensenrechten Conferentie in Madrid. Hij wilde eigenlijk gaan vliegen. Maar toen kwamen er opeens twee Russische dissidenten langs, die geen geld hadden voor een ticket. Hij is achter het stuur gekropen in een auto met twee kakelende Russen, in de bewoordingen van Karel van het Reve, om non-stop van Genève naar Madrid te rijden. Hij heeft zelf dus 1984 ook niet gehaald. Ik kan niet wachten op een nieuwe Kassandra, met een even heldere en nuchtere stem.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.