Wit-Rusland tussen Rusland en Europa

De nieuwe protestgeneratie

Door de vliegtuigkaping van vorige week kwam de situatie in Wit-Rusland weer onder de internationale aandacht. Een Europees passagiersvliegtuig dat van Athene naar Litouwen onderweg was, werd door een neppe bommelding gedwongen te landen in de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Daar arresteerde de Wit-Russische regering de 26-jarige journalist Roman Pratasevitsj. Europa reageerde geschokt.

Pratasevitsj is typisch voor een nieuwe protestgeneratie in Wit-Rusland, vertelt Hummels, een generatie die zich via het internet heeft verenigd. Pratasevitsj schreef en redigeerde vanuit Warschau nieuwsberichten voor het Telegramkanaal Nexta. Nexta was een van de laatste onafhankelijke nieuwskanalen binnen het Wit-Russische medialandschap dat verder onder controle van Loekasjenko staat. Met de arrestatie van Pratasevitsj wilde Loekasjenko een duidelijk signaal afgeven. Hummels: “Hij wilde laten weten dat ook journalisten die vanuit het buitenland werken niet meer veilig zijn.”

De oude identiteitskwestie

Loekasjenko is niet altijd zo onpopulair geweest als nu. In 1994 is hij nota bene op democratische wijze aan de macht gekomen. Hummels vertelt dat Loekasjenko profiteerde van het gebrek aan nationale identiteit in Wit-Rusland na de val van de Sovjet-Unie in 1991. Wit-Rusland was toen een jonge natie met weinig gemeenschapsgevoel. De nieuwe regering probeerde uit het niets een Wit-Russische nationaliteit uit de grond te stampen. Zo wilde ze de Wit-Russische taal herinvoeren, een taal die maar weinig mensen spraken.

Toen was daar Loekasjenko. “Een echte Sovjetman”, noemt Hummels hem. In zijn toespraken refereerde hij aan zijn tijd als directeur voor een staatsboerderij, prees heldendaden tijdens de Tweede Wereldoorlog en bracht op andere manieren de Wit-Russische identiteit in verband met het Sovjetverleden. Die nostalgie naar het Sovjetverleden sprak aan, aldus Hummels. “Hij zei dat de veranderingen te snel gingen.”

Een verenigde oppositie

Oppositie ontstond al toen Loekasjenko na een paar jaar via grondwetswijzigingen de macht naar zich toe begon te trekken, maar deze oppositie boekte ondanks hun grote moed maar weinig succes, legt Hummels uit. Tegenover Loekasjenko’s Wit-Rusland stelden zij een Europees alternatief, waarbij ze teruggrepen op onbegrijpelijke symbolen uit de tijd van het Groothertogdom Litouwen. Bovendien was deze oude oppositie intern sterk verdeeld.

Het afgelopen jaar is de Wit-Russische oppositie daarentegen voor het eerst verenigd, constateert Hummels. Ze kiezen geen kant in de oude identiteitskwestie. Ze zijn niet uitgesproken pro-Russisch of pro-Europees. Hun enige boodschap is: alle politieke gevangenen moeten vrij, Loekasjenko moet weg, en er moeten eerlijke verkiezingen komen. “De discussie over wat er daarna met Wit-Rusland gebeurt, komt daarna wel."