Cijfers in media: 'Getallen zijn argumenten geworden'

De valkuilen, de blinde vlekken en inzichten bespreekt Spraakmakers in een speciaal Media-Data-Forum met een studio vol cijfergezinde mensen. Spraakmaker Peter Hein van Mulligen (hoofdeconoom van het CBS), Maarten Keulemans (wetenschapsjournalist), Serena Frijters (datajournalist) en Casper Albers (hoogleraar statistiek aan de Rijksuniversiteit in Groningen).

Omdraaien oorzaak en gevolg

Dat cijfers een eigen leven kunnen gaan leiden, daar zijn de experts het over eens. Albers geeft een voorbeeld over een onderzoek uit de jaren 50 in Amerika. Daar kwamen onderzoekers erachter dat er een positief verband was tussen de schoenmaat kinderen en hun leesvaardigheid. "Ze waren helemaal verbaasd; je voeten bepalen toch niet hoe goed je bent? Totdat met beter ging nadenken. Sommige kinderen waren een jaar of 6, die zijn nog klein, hebben kleine voeten en kunnen nog niet zo goed lezen. Andere zijn 12 jaar en hebben grotere voeten en kunnen al beter lezen. De onderzoekers zochten zelf al de media op voordat het kwartje viel."

"Het omdraaien van oorzaken en gevolg zie je vaak", zegt Keulemans. "Bij bijvoorbeeld het verband tussen oversterfte en coronavaccinaties. "De oversterfte was niet groot omdat we zijn gaan prikken, we zijn gaan prikken omdat het aantal doden aan het toenemen is."

Inflatiecijfers

Het inflatiecijfer van het CBS is een cijfer met ontzettend veel gewicht en impact. "Het getal is niet alleen een weergave van werkelijkheid, het beïnvloedt ook de werkelijkheid", zegt datajournalist Serena Frijters. "Dat inflatiecijfer wordt als speerpunt gebruikt voor bijvoorbeeld loononderhandelingen en prijsstijgingen."

Cijferhonger

"Wetenschap is een manier van praten geworden", zegt Keulemans. "Uit onderzoek blijkt dat mensen meer overtuigd raken als jij een cijfer of percentage noemt. Getallen zijn een argument geworden."

"Er is enorme cijferhonger", beaamt Frijters. "Bij alle vormen van nieuws. Het slaat plat waar het over gaat maar mensen willen getallen." De datajournalist noemt het voorbeeld van de overleden arbeidsmigranten in Qatar. "6500 was een getal van The Guardian wat een eigen leven is gaan leiden. 3 is wat de Fifa zei, dat hebben ze afgelopen week bijgesteld. Eigenlijk wilde iedereen het liefst een precies aantal horen."

Getallen in twijfel trekken

"Het is ook een gevaar", gaat Frijters verder. Toen het cijfer van The Guardian anders werd uitgelegd konden mensen zeggen 'het valt wel mee'. "Maar persoonlijk, als er 400 mensen zijn overleden, is dat ook heel veel. Als je een getal in twijfel gaat trekken, dat geldt ook voor het inflatiecijfer, gaat de discussie daarover."

Albers: "Het risico bestaat dat als je teveel fixeert op het getal je denkt 'oh, het aantal doden is deze maand lager dan vorige maand', alsof dat iets goeds is. Terwijl er nog steeds mensen doodgaan. Je moet de context er continue actief bij blijven zoeken."