De mooiste documentaire over de Elfstedentocht van 1963
- Nieuws
- De mooiste documentaire over de Elfstedentocht van 1963
[VPRO] Een vaarverbod in Friesland. Wetenschappelijk onderzoek naar manieren om een wak dicht te laten vriezen. Een Siberische beer die ons land binnenkomt. Je krijgt het er koud van. Maar de kans dat de we dit jaar de legendarische woorden "It giet oan" horen is klein, want voor een Elfstedentocht moet het ijs minstens 15 cm dik zijn. Om het leed hierover een beetje te verzachten heeft NPO Radio 1 de radiodocumentaire Fata morgana in een sneeuwwoestijn (2003) opgediept, misschien wel de beste documentaire over de Elfstedentocht van 1963 die ooit is gemaakt.
Eigenlijk zouden we het liefst ieder jaar een excuus willen hebben om Fata morgana in een sneeuwwoestijn uit het archief te halen. Maar met nog een paar koude dagen voor de boeg, lijkt dit een ideaal moment om je kachel wat hoger te zetten, een extra deken te pakken en je koptelefoon op te zetten. Laat je meevoeren door de verhalen van drie mannen die meer dood dan levend en nog nét op tijd in het pikkedonker de finish wisten te bereiken. Wat was het koud.
Bevroren ogen en geslachtsdelen
De Hel, dat was de Elfstedentocht 1963, waarbij slechts 1% van alle rijders de finish haalde. Natuurlijk was er een winnaar (Reinier Paping), maar bovenal was het een verschrikkelijk slagveld met heel veel verliezers. Met schaatsers die verblind door sneeuw en ijs met hun hoofd tegen een brug knalden. Schaatsers met bevroren ogen, bevroren ledematen en bevroren geslachtsdelen. Schaatsers die zich vastreden in de bergen sneeuw die zich door de snijdende oostenwind op het ijs hadden gevormd. Schaatsers die de baan kwijt waren en in angst zaten dat ze van het ijs zouden worden gehaald. Mannen die alleen nog maar konden denken: Laat er een einde komen aan die ellende en visioenen hadden van een heerlijke tafel met fijne gerechten en een lekker warm bed.
Om 24.00 binnen, anders geen kruisje
De documentaire Fata morgana in een sneeuwwoestijn van Marnix Koolhaas, Jurryt van de Vooren en Leo Knikman zoemt in op drie van de 69 helden die de tocht nog nét op tijd tot een goed einde wisten te brengen: Henk Gemser, Kees Bovée en George Schweigmann. Want hoe bar de omstandigheden ook waren: om 24.00 uur moesten de rijders binnen zijn.
Ik wist niet wat 200 km op het ijs was. Ik wist ook niet wat halverwege was.
Vrieshard
Henk Gemser, de latere trainer van de kernploeg, was 22 in 1963 en als dienstplichtig soldaat gelegerd in Ermelo. Hierdoor was hij naar eigen zeggen "helemaal winterhard, vrieshard". De dertigjarige sportleraar Kees Bovée had de tocht in 1956 al een keer gereden en was door het bezit van een Lelijke Eend ook al flink gehard tegen extreme kou want "daar leed je net zo veel kou in als buiten de auto toentertijd". Ook George Schweigmann, die de tocht al sinds 1942 had gereden en destijds 38 jaar was, wist de finish te halen. Nooit waren de omstandigheden van de tocht zo zwaar als in 1963. Luister en huiver mee.
Terugluisteren
Op de website van de VPRO kun je de radiodocumentaire Fata Morgana in een sneeuwwoestijn (2003) terugluisteren. Hij is bewerkt tot beeldverhaal door documentairemaker Renske Douwes Dekker.
