Wat is toch het geheim van Dan Brown?

Dan Brown, Oorsprong

Daar had het lange tijd niet op geleken. Tevergeefs streefde Brown een carrière in de muziek na. En ook zijn eerste boeken werden allerminst veel gelezen. Hij werkte als leraar en zat elke ochtend vanaf vier uur – wat hij nog elke dag schijnt te doen – bloedserieus en in stilte te schrijven. Vanaf de publicatie van de Da Vinci Code – meer dan 80 miljoen exemplaren verkocht – werd alles anders. De formule waar hij toen op stuitte, werkt hij bij elke roman opnieuw uit. Wat zijn de vaste elementen waaruit die formule bestaat? Wat is Dan Brown DNA?

In elke roman vindt er een strijd plaats tussen religie en wetenschap, conservatisme en vooruitstrevendheid. In Brown eigen DNA zit die strijd ook. Hij is de zoon van een leraar wiskunde aan de Phillips Exeter Academy, prestigieuze prepschool in New Hampshire. Zijn vader legde de wereld langs de meetlat en de calculator en hield ervan zijn kinderen raadsels op te geven. Onder de kerstboom vond de kleine Dan geen cadeau, maar een envelop met een code die hij moest kraken.

Zijn moeder was een devote Episcopaal en vrome kerkorganiste, voor wie hij als jongen de bladmuziek moest omslaan als ze op het orgel speelde. Zij voedde hem devoot en gelovig op. Dan viel van het geloof nadat hem zowel Genesis was voorgelezen als de evolutieleer was uitgelegd. Aan een priester vroeg hij: ‘Wat is nu waar?’ Waarop de priester zei: ‘Aardige jongens stellen die vraag niet.’

Dan Brown: 'de duivel'

Het is Browns overtuiging – en hij is voorwaar de enige niet – dat de wetenschap de god na de andere elimineert. Niemand gelooft nog dat Poseïdon het getij veroorzaakt of Vulcanus de bliksem smeedt. De kijk van Brown op religie wordt hem onder religieuzen niet in dank afgenomen. Het Vaticaan ziet in de thrillerschrijver de baarlijke duivel.

In Oorsprong is een de puissant rijke futurist en geniale computernerd en ondernemer Edmond Kirsch ervan overtuigd dat hij een wetenschappelijke ontdekking heeft gedaan die religie – of het nu de Joodse, het katholieke of islamitische godsdienst betreft – overbodig zal maken. Hij heeft iets ontdekt dat antwoord geeft op de vragen: Waar komen wij vandaan? En: waar gaan wij naartoe? Alleen een megalomaan zou zich eraan wagen om zulke grote vragen in de thriller aan de orde te stellen. En Dan Brown.

Van cliffhanger naar cliffhanger

Elke roman is een variant op de oerdetective: de zoektocht heilige graal die in The Da Vinci Code daadwerkelijk werd ondernomen én volbracht door Harvard-professor iconografie Robert Langdon. Brown vertelt zijn steevast onwaarschijnlijke verhalen vaardig van cliffhanger naar cliffhanger. Hij is een boeiende verteller, die slim gebruik maakt van onthullen en verhullen.

In Oorsprong wordt Kirsch vermoord op het moment dat hij zijn ontdekking via een digitale presentatie wereldkundig wil maken. Langdon gaat, achternagezeten door schietgrage types en kwaadaardigen, de moord op zijn vriend onderzoeken. En hij wil de vondst van zijn oud-student Kirsch alsnog openbaar maken en moet daartoe zoek naar het wachtwoord van diens computer, een codering van een profetische dichtregel van 62 letters.

Het verhullen is de andere kant van het verhaal. Brown laat geen mogelijkheid onbenut om twijfel te zaaien bij de lezer. Wie kan Langdon vertrouwen? Zijn tovenaarsleerling Kirsch? De koninklijke Spaanse garde? De directeur van het Guggenheim Museum in Bilbao waar de presentatie plaatsvindt? Winston, de zelfverklaarde computer, de avatar van Kirsch, die tot Langdon spreekt via een ingenieuze headset? Is dat wel een computer? Waar bevindt zich die? Vragen, vragen.

In een Dan Brown-roman worden alle vragen opgelost. De ontdekking van Kirsch wordt door Langdon gevonden en schijnt te verwijzen naar een bestaande theorie over entropie. Bij Brown wordt die theorie niets minder dan het scheppen van het leven zelf.

Onno Blom

Onno (1969) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en Culturele Studies. Hij was literair redacteur bij Trouw en hoofdredacteur van Uitgeverij Prometheus. Tegenwoordig is hij werkzaam als freelance journalist en literair criticus. Schrijven doet Onno Blom ook, zo schreef hij de boeken Het fotografisch geheugen en Zijn getijdenboek, een geïllustreerd biografisch portret van Harry Mulisch.

Slim en naïef

Elke roman van Brown heeft dezelfde allegorische held. Speurneus Robert Langdon is even slim (beschikkend over een fotografisch geheugen voor symbolen) als naïef (dat maakt deel uit van de verhulling en laat hem de vragen stellen waarop je zelf ook een antwoord zou willen). Hij is de ultieme codekraker.

Ook de figuren in Langdons directe omgeving zijn allegorisch. Edmond Kirsch is geniaal, onbehouwen en duizelingwekkend rijk. Type Steve Jobs. Een zelfverklaard groter uitvinder dan Copernicus. En de hulp die Langdon in elk boek krijgt bij het oplossen van alle raadsels is altijd een betoverend mooie supervrouw, die hij nooit zelf zal bezitten – zo dat al de goede term is om over samenzijn met vrouwen te spreken. In dit geval heet zij Ambra Vidal, de betoverende mooie directeur van het Guggenheim én de aanstaande van de Spaanse kroonprins.

Betoverende locaties

Elke roman speelt zich af tegen de achtergrond van wereldberoemde, betoverende locaties. In The Da Vinci Code was dat Parijs, in Inferno Florence en in Origin is het Barcelona. Het beschrijven van die locaties neemt Dan Brown bloedserieus. Hij doet jarenlang genadeloos onderzoek naar zijn onderwerpen en achtergronden, en stopt veel van zijn research terug in zijn boeken. Het wemelt van de passages met uitleg, weetjes, toeristische tips.

Elke roman is ten diepste educatief. In Oorsprong worden uitgebreide passages gewijd aan het sculptuur van Richard Serra, ‘The matter of time’, een slakkenhuis van staalplaten in Balbao en de Sagrada Familia van Gaudi in Barcelona. Daarin komen ook mooi organisch de religie en de wetenschap, geloof en kunst samen – en het is de perfecte locatie om Langdon een aanval van hoogtevrees te bezorgen.

De houterige stijl van Brown

Dan is er, tot slot, een paradoxaal element. Dat is de stijl van Dan Brown. Die is houterig. Hij denkt rechtlijnig en zo schrijft hij ook: Wikipediaproza. Tegelijk zitten zijn zinnen vol ronkende adjectieven. Veel te vet. Hij legt uit wat bekend is en dan ook nog opgeklopt en clichématig. Als Langdon zich iets realiseert, staat wat wij al weten wat hij denkt ook nog eens opgeschreven in een zin tussen twee witregels, cursief.

Stephen King heeft gezegd: ‘Dan Browns writing is the intellectual equivalent of Kraft Macaroni and Cheese.’

En juist daarom vreten zoveel lezers de romans van Dan Brown. What you see is what you get. Je wordt aan de hand meegenomen. Alles wordt uitgelegd. Alles wordt opgelost. Moet je perse de nieuwe roman van Dan Brown lezen? Nee. Gaan we het allemaal doen? Ja. En verdomd, je leert wat onderweg, je vermaakt je – en het boek is nog moeilijk weg te leggen ook.

Luister de Boekenrubriek terug