Hans Croiset neemt na een carrière van 70 jaar afscheid van het toneel. 'Het is topsport'

Toneel is topsport

"Ik neem afscheid van het toneel omdat het lichamelijk heel zwaar is, het is topsport", vertelt Hans Croiset. "Ik moet voorwaarden stellen om het vol te houden; niet meer dan vier keer spelen per week, liefst met een onderbreking erin.

Deze week speelt hij nog een paar keer Eindspel, in regie van Erik Whien. Croiset is Hamm, een blinde, oude man in een rolstoel, die zijn einde afwacht op een desolate plek. De jongere Clov (Eelco Smits) geeft hem weerwoord en verschaft de oude man informatie over de buitenwereld.

Kwetsbaarheid en feilbaarheid zijn voor Croiset de motor achter zijn vakmanschap. "Mijn openingszin is: 'Zo, nu is het mijn beurt om te spelen!'. Als ik dat aan het begin niet goed zeg, lukt het niet meer om in de goeie groef te komen. Hamm mag niet alleen maar een dictator zijn, een zeurende ouwe man."

Opgroeien in de oorlog

Op zijn 17e begon de oudste zoon van acteur en regisseur Max Croiset en actrice Jeanne Verstraete zonder toneelopleiding bij het Rotterdams Toneel. "Ik weet niet of ik er als kind al bezeten van was. Wel tekende ik theaters; een gebouw waarin toneel gespeeld kon worden. Ik zag nog niet direct dat ik dat zelf zou doen. Mijn opgroeitijd is door de oorlog erg beïnvloed geweest. Mijn vader werd gezocht, we moesten uit elkaar, ik heb de Slag om Arnhem van dichtbij meegemaakt. Dat toneel kwam pas weer na de bevrijding."

Artistiek leider

In de jaren zestig zorgde Croiset voor opschudding in de toneelwereld toen hij zag dat de Nederlandse Komedie, waar hij met veel overtuiging was begonnen, een hol lichaam was geworden – met briljante acteurs. "Er was geen overtuiging meer dat het toneel een belangrijk facet in de samenleving was. Ik schreef daar een artikel over. Dat gaf nogal rumoer, het was een steen in de vijver, de voorbode van Actie Tomaat. Zo werd ik artistiek leider bij Toneelgroep Theater.

Als je op die plek terechtkomt, maak je alle fouten die je maken kunt, omdat je je grote mond moet waarmaken. Toneel geeft je vaak de kans om het beter te doen, om in te halen wat je gisteren hebt laten liggen. Het is vluchtig, je kunt het niet vastpakken. Artistiek leider is niet zomaar een beroep: je bent van alles; vader, moeder, regisseur, begeleider, onderzoeker. Dat heb ik allemaal moeten leren."

De grote valkuil is de vluchtigheid van het succes. "Op een bepaald moment dacht ik dat niemand het beter kon dan ik. Aan het einde van mijn periode bij Toneelgroep Theater was dat gezelschap echt heel erg goed, dat stond ook in alle kranten. Toen voelde ik mij een heleboel. Ik dacht: wie doet me wat? Al die mensen die me eerst hebben vervloekt, nu heb ik ze! Totdat ook ik met mijn kop tegen de muur ging."

'Mijn vader heeft me flink te pakken gehad in mijn jeugd'

"Elke keer dat er een flink applaus klinkt, denk ik: dat zou mijn vader moeten horen. Hij heeft me flink te pakken gehad in mijn jeugd. Dat kwam door mijn verzet: 'Ik ben niet wie jij denkt dat ik ben'. Het hakte er flink in tijdens mijn beginjaren. Nooit kon hij tegen me zeggen: 'Dat heb je goed gedaan, jochie!' Nooit.

In boeken schreef hij soms een regeltje: 'Gefeliciteerd met je succes.' Dat had ik liever uit zijn mond willen horen. Hij was een grote persoonlijkheid en hij kon heel goed onzichtbaar in een hoekje zitten. Een keer bezocht hij een voorstelling die ik had geregisseerd en waarin Onno Molenkamp een stotterende visser speelde. Dat was de enige keer dat ik hem heb zien lachen."