Geroofde Khmer-juwelen terug aan Cambodja gegeven

"Het zijn oude schatten, de kroonjuwelen van het oude koninkrijk van Cambodja. Die zijn door de jaren heen allemaal gestolen en die worden nu teruggegeven", zegt antropoloog Willem van de Put in NOS Met het Oog op Morgen. Hij komt al jaren in Cambodja.

"Die roof is al begonnen sinds de Fransen als het ware de Angkor Wat tempel herontdekte. Het heeft zijn hoogtepunt bereikt in de chaotische jaren ’60, ’70 en ’80 van de vorige eeuw." In die tijd werden er enorm veel rooftochten georganiseerd door handelaren. "Het zijn prachtige mooie gouden kettingen, halssnoeren, kronen en van alles en nog wat. Dat stamt dan af van de periode van ongeveer 500 tot 1200 na Christus. Misschien zelfs nog wat later."

Khmer cultuur

Bijna alle juwelen zijn afkomstig uit de Khmer-cultuur. "Khmer was het volk wat daar woonde. Wat nu Cambodja heet, was vroeger het Khmer-rijk. Dat was een echte boerse samenleving dat tot een heel groot rijk is gebracht door een heel slim systeem van irrigatietechnieken. Godkoningen hebben een goed functioneren bureaucratisch systeem geïnstalleerd. Dat Khmer-rijk was enorm groot, van Myanmar tot zuid-Vietnam", vertelt Van de Put. "Dat was goed georganiseerd en heeft dus geleid tot grote rijkdom geleid."

"Wat voor die tijd heel innovatief was het creëren van grote kunstmatige meren. Daar sloten ze dan kanalen op aan. Ze maakten zo een enorm gebied vruchtbaar. De boeren konden daar rijst van gaan verbouwen. Van de opbrengst konden de heersers dan mooie tempels bouwen", legt Van de Put uit. Bij de tempels stonden grote standbeelden, die hadden dan kleding aan en hadden ook de juwelen om. "Het was een fantastisch mooie poppenkast."

Uit elkaar

Het Khmer-systeem viel uiteindelijk uit elkaar. "Sommige mensen brengen dat in verband met de kleine ijstijd in de 13e en 14e eeuw." Het klimaat veranderde en werd een stuk droger. "Er viel jaren lang, soms decennialang, geen regen en dan ineens enorme overstromingen. Daardoor spoelden er dan zand en klei in de irrigatiesystemen. Het verzilte en ging langzaam naar de knoppen."

Gestolen juwelen

"Ze zeiden altijd voor de grap, maar dat was waar, als je Khmer-schatten wil zien, moet je naar de antiekwinkels in Parijs en New York." Eerst werden de losse gouden sieraden meegenomen. "Later zijn ze complete beelden gaan loshakken." Van de Put vertelt dat het bijna een sport was in de jaren ’80. "Niemand durfde Cambodja in, dat was veel te gevaarlijk met al die mijnenvelden. Toen is het meeste geroofd. Cambodjanen waren bereid door geld. Die wisten wel de weggetjes rond de mijnen heen", zegt hij. "Er was weinig controle, het was een zwakke staat en heel veel mensen hebben eigenhandig koppen van die beelden afgehakt om mee naar huis te nemen."

De gestolen goederen werden eerst naar Thailand gebracht en daarna zijn ze verkocht aan kunsthandelaren over de hele wereld. Veel kwamen terecht bij een beruchte Brits-Thaise kunsthandelaar. Zijn dochter geeft nu de juwelen dus terug. "Vooral uit angst dat ze anders juridische problemen gaat krijgen."

Terug

Cambodja wil de gestolen kunst eerst laten zien in het nationale museum, zegt Van de Put. "Daarna wordt het veilig opgeborgen en wordt er een apart museum voor gebouwd." De huidige minister-president, Hun Sen, heeft zijn zoon de opdracht gegeven om beschermheer te zijn van de teruggegeven juwelen. "Dat komt goed van pas, want ze zijn eigenlijk bezig om een nieuwe royale dynastie te maken van de familie van de minister-president. Dus die kan dan heel mooi spelen: hier zijn de kroonjuwelen. En daarmee werken ze mee aan de eenheid en heling van het land."