Draaiboek voor beddentekort IC: jong gaat uiteindelijk voor oud

Nieuws en Co sprak met Dick Willems, hoogleraar medische ethiek die betrokken was bij het opstellen van het draaiboek.

Het draaiboek (.pdf) bevat de keuzes die artsen moeten maken als patiënten niet meer op medische gronden kunnen worden uitgesloten voor een IC-bed. Die uitzonderlijke situatie kan zich voordoen zodra er als gevolg van een corona-epidemie een beddentekort is. De minister van Volksgezondheid moet dan wel eerst de de 'crisis-zorgfase' of fase 3 uitroepen.

Volgens Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care en medeopsteller van het draaiboek, had het in april "een paar dagen gescheeld" of zo'n situatie had zich voorgedaan in Nederland. Toen was het draaiboek er nog niet.

"Dat het er nu wel is, is voor ons artsen ongelofelijk belangrijk", zegt Gommers. "Het is niet ons doel om voor god te spelen als dokter, we hebben gewoon handvatten nodig. Het kan ons helpen als het water je aan de lippen staat."

Lang revalideren

In het draaiboek staat dat bepaalde groepen voorrang krijgen bij het toekennen van een IC-bed. Het maakt daarbij niet uit of je wel of geen covid-19 hebt. Eerst zullen er bedden worden gegeven aan mensen die naar verwachting maar kort op de IC zullen liggen. Zij krijgen dus voorrang op patiënten bij wie ervan wordt uitgegaan dat de opname wel eens lang kan duren.

De volgende stap is voorrang verlenen aan zorgverleners die coronapatiënten hebben verpleegd, op het moment dat er een tekort was aan persoonlijke beschermingsmiddelen zoals mondkapjes. Zorgverleners krijgen voorrang omdat ze door hun werk meer kans hebben om besmet te raken. Het is niet om sneller weer aan het werk te kunnen, want ze zullen na een opname nog lang moeten revalideren.

De een-na-laatste stap is een keuze op basis van levensfase. Mensen in jongere leeftijdsgroepen krijgen dan voorrang op ouderen. Er is geen strikte leeftijdsgrens, maar er moet worden gewerkt met groepen: 0-20 jaar, 20-40 jaar, 40-60 jaar, 60-80 jaar en 80+ jaar. Wie in een oudere groep zit heeft al meer levensjaren gehad en krijgt daarom geen voorrang.

"Dit gaat alleen spelen in een situatie waarin zich tegelijkertijd twee mensen aandienen. Als er één iemand moet afvallen, wie kies je dan?", zegt Dick Willems, hoogleraar medische ethiek aan de Universiteit van Amsterdam en betrokken bij het opstellen van het draaiboek. "We vinden dan dat iemand die 25 jaar is minder kans heeft gehad op een volledig leven, dan iemand van 65 jaar."

Als er zelfs na die controversiële keus nog onvoldoende IC-bedden zijn voor het aantal mensen dat er een nodig heeft, zal er worden geloot of krijgt de eerste die zich aandient een bed.

Zelf schuld

Het voorrang geven van mensen op basis van hun leeftijdsgroep of door loting kan alleen regionaal, erkent Willems. "In theorie kan het zo zijn dat er ergens dus gekozen moet worden, terwijl er in een andere regio nog een bed vrij is. Je kunt het nooit helemaal afstemmen met alle ziekenhuizen in Nederland, dat is een van de vele nare kanten aan deze afschuwelijke situatie."

Bij de beschreven keuzes mogen een aantal criteria geen rol spelen. Dat is bijvoorbeeld of iemand verstandelijk of geestelijk beperkingen heeft, etniciteit of nationaliteit en juridische status of sekse. Ook mag het niet meespelen of iemand zelf schuld heeft aan zijn opname, bijvoorbeeld als iemand een verkeersongeval heeft veroorzaakt. Volgens de opstellers van het draaiboek is zo'n keuze in de hectische situatie van fase 3 niet te maken.

Een IC-patiënt mag ook niet van een bed afgehaald worden om plaats te maken voor iemand anders. In het draaiboek staat desondanks dat dit wel aanvaardbaar is als er onvoldoende uitzicht is op herstel binnen afzienbare tijd. Wat precies wordt verstaan onder "afzienbare tijd" is niet vermeld en moet worden bepaald als de crisissituatie zich voordoet.

Breder gesprek

Deze situatie is een laatste redmiddel bij een beddentekort en het draaiboek wordt pas ingezet als andere mogelijkheden zijn uitgeput. Zo worden er bij een dreigend beddentekort eerst meer IC-bedden geplaatst, patiënten worden verspreid over Nederland en er kan worden uitgeweken naar bijvoorbeeld Duitsland.

De volgende stap is het kiezen van patiënten op medische gronden. Er worden dan geen nieuwe patiënten op de intensive care opgenomen die weinig kans hebben om te overleven of een korte levensverwachting hebben. Als het beddentekort nog altijd nijpend blijft, komt het nieuwe draaiboek met voorrangsregels in beeld.

De opstellers van het draaiboek fase 3, de Federatie Medisch Specialisten en artsenfederatie KNMG, benadrukken dat de bedoeling is om een discussie te hebben. "We maken het draaiboek nu openbaar, zodat we een breder gesprek over dit moeilijke onderwerp kunnen voeren. Als dit leidt tot aanpassingen, dan staan we daar natuurlijk voor open," zegt KNMG-voorzitter René Héman.