Joris Luyendijk: de elite moet haar verantwoordelijkheid nemen

Is Nederland een meritocratie? "Nee", zegt Joris Luyendijk. "We kunnen het ook niet zijn, en zelfs als we het zijn, zijn we er nog niet." Luyendijk omschrijft meritocratie als een ideologie, het idee dat mensen bij gelijke talenten, gelijke kansen zouden moeten hebben.

De ‘verheffing' van de afgelopen veertig jaar heeft tot gevolg gehad dat elke bestuurder en topman uit de hogere middenklasse komt, zegt Luyendijk. "Met als gevolg dat je nu een soort kaste hebt van 25 procent hogeropgeleiden die eigenlijk helemaal niet meer in aanraking komen met de mensen voor wie ze de regels maken en besluiten nemen."

Zie daar de kloof tussen de elite en de hoogopgeleiden. Elites zijn van alle tijden. Maar het probleem met de huidige elite, is dat zij haar verantwoordelijkheid niet neemt, aldus Luyendijk.

"Het sleutelwoord is onderadvisering", zegt Luyendijk. Bij identieke cito-scores krijgen kinderen met hogeropgeleide ouders gemiddeld een half schooltype hoger advies, dan kinderen van ouders met mbo. “Als Anne-Fleur en Kimberley dezelfde score hebben, dan is natuurlijk Kimberley slimmer. Want Anne-Fleur is op alle mogelijke manieren gestimuleerd, en Kimberley niet. Vervolgens sturen we Anne-Fleur naar het gymnasium en Kimberley naar het havo/vwo. Daar is echt iets helemaal mis aan het gaan.”

In het net verschenen boek Pessimisme is voor losers (een briefwisseling tussen Luyendijk en oud-topman Kees van Lede) schetst Luyendijk een beeld van een wereldvreemde elite. Zo schrijft hij: “zit de top niet in bubbel, waarbij bijvoorbeeld de nadelen en risico’s van vrijhandel, immigratie en globalisering vrijwel geheel buiten beeld blijven? Want de tegenstanders, benadeelden en verliezers van open grenzen zitten nooit bij zulke clubs aan tafel."

"Omdat wij het zelfbeeld hebben van een meritocratie denken de mensen die bovenin zitten: 'willen is kunnen, en succes is een keuze.' Zij wilden het kennelijk genoeg, en ze hebben de juiste keuzes gemaakt. Hadden de andere mensen die keuzes ook maar moeten maken. En dat is zó’n miskenning van hoe de wereld in elkaar zit."