'Menselijke migratie is het trekgedrag van een zoogdiersoort'

Het zal u niet ontgaan zijn dat de landelijke politiek voornamelijk wordt beheerst door een verschijnsel dat zo ernstig is dat er zelfs gesproken wordt van een crisis. Ik heb het over migratie. We hebben een migratiecrisis, en alle andere crises, van de zorgcrisis tot de woningnood, zullen als sneeuw voor de zon verdwijnen wanneer eindelijk de grenzen worden gesloten. Weg met al die migranten, zo kakelt men luidkeels. 

Soms kan het verhelderend werken om een maatschappelijk verschijnsel te beschouwen door de bril van de bioloog. Het haantjesgedrag op de werkvloer, de competitiedrang in de sport, de apenrotsverschijnselen in het management, en ook het verschijnsel migratie. De mens is een aan chimpansees en bonobo’s verwante mensaap en daarmee deel van het studiegebied van de bioloog. Menselijke migratie is het trekgedrag van een zoogdiersoort.

Waarom trekken dieren? Waarom trekken trekvogels het ene seizoen de ene kant op en het andere seizoen de andere? Dat doen ze omdat er in de winter in noordelijke steken niks te eten valt, terwijl er juist in voorjaar en zomer voor de opgroeiende jongen voldoende voedsel is. Trekvogels zoeken contreien op waar genoeg te eten is en waar bovendien een aangename temperatuur heerst. Geen zichzelf respecterende gierzwaluw, fitis of tjiftjaf zit ’s winters voor zijn lol in Nederland. Belangrijke drijfveren om te migreren zijn dus de beschikbaarheid van voldoende voedsel en een prettig klimaat.

Bij vissen zien we iets anders. Diverse vissoorten leven het grootste deel van hun leven in zee, maar zwemmen voor de voortplanting zoetwaterrivieren op, om daar in de bovenloop te paren en te paaien, eitjes af te zetten en daarna te sterven. Denk aan de zalm en de zeeprik. Palingen doen het omgekeerde, die leven grotendeels in zoet water maar trekken voor hun voortplanting naar de Sargassozee, ergens in de buurt van de Bermudadriehoek. Zalmen migreren dus van zee naar zoet, palingen van zoet naar zee; er wordt in het vissenrijk wat afgemigreerd.

Zo kan ik nog wel even doorgaan, zelfs insecten migreren; de prachtige Amerikaanse monarchvlinders zijn er het bekendste voorbeeld van. Die fladderen tussen Canada naar Mexico heen en weer en gebruiken daar zelfs meerdere generaties voor.

En dan die tweebenige mensapen. Die migreren ook wat af. Al zo’n twee miljoen jaar geleden verliet de oermens Homo erectus zijn geboortegrond in Afrika en wandelde via de Kaukasus naar Europa en Azië. Het leverde onder andere de Javamens, de Pekingmens en de dwergmensjes van Flores en de Filippijnen op, alsook de neanderthaler. 

Die laatste zou worden verdreven door een volgende migrant: de moderne mens Homo sapiens, eveneens uit Afrika afkomstig en ongeveer tweehonderdduizend jaar geleden aan de wandel gegaan. De moderne mens liep zelfs helemaal door naar Amerika, tot hij niet verder kon, want bij Vuurland hield de wereld op.

Maar ook daarna was het migreren nog niet voorbij: denk maar aan de grote volksverhuizingen, de Germaanse stammen die het Romeinse Rijk onder de voet liepen, de Noormannen die tot in Griekenland en Canada zeilden, de Pilgrim Fathers die in Amerika hun heil hoopten te vinden, de Portugese joden en Hugenoten die onze godsdienstvrijheid opzochten, Ieren die aan de hongersnood ontsnapten, joden die voor de nazi’s vluchtten, Nederlanders die in de jaren vijftig naar Canada en Nieuw-Zeeland trokken, en ga zo maar door. Eigenlijk zouden wij moderne mensen niet Homo sapiens moeten heten, maar Homo migrans. Zoals er trekvissen zijn en trekvogels en trekvlinders, zo is er ook de trekaap Homo migrans. Migreren is normaal diergedrag. Maar ja, nu zitten we kennelijk met een trekaapcrisis.

Fijne zondag.