Wetenschappers pleiten voor meer intellectuele bescheidenheid

Of je het nu leuk vindt of niet, iedereen houdt er opvattingen op na die onvolledig of vertekend zijn of gewoon niet kloppen. Maar de bereidheid dat te erkennen, verschilt aanzienlijk per persoon. De een is dogmatisch, staat niet open voor tegengeluid en is overtuigd van de eigen waarheid. De ander is bereid toe te geven dat de eigen opvattingen wel eens niet zouden kunnen kloppen en staat open voor de argumenten van anderen. Het is het verschil tussen intellectuele arrogantie en intellectuele bescheidenheid.

Minder veroordelend

In het nieuwste nummer van het vakblad Personality and Social Psychology Bulletin publiceert een groep psychologen van de Amerikaanse Duke University een studie naar de psychologie van intellectueel bescheiden mensen. Ze ontwikkelden eerst een maat voor intellectuele bescheidenheid. Door proefpersonen een lijst vragen in te laten vullen over onder meer hun bereidheid hun opvattingen bij te stellen als ze met nieuw bewijs worden geconfronteerd, de acceptatie van het mogelijk fout zijn van de eigen mening en het waarderen van tegengeluid, konden ze een score op de IH (intellectual humility) schaal vaststellen.

In een drietal vervolgexperimenten namen de onderzoekers deze IH schaal als uitgangpunt en testten vervolgens proefpersonen op een aantal eigenschappen. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat mensen die hoog scoren op intellectuele bescheidenheid minder extreme religieuze standpunten innemen en hun eigen religieuze positie niet als superieur zien. Ze zijn bereid voor- en nadelen van religie in te zien, onafhankelijk van hun eigen religieuze opvattingen. En zijn minder veroordelend over het geloof of ongeloof van anderen.

Bewijs beter beoordelen

Ook zijn mensen die hoog scoren op intellectuele bescheidenheid meer vergevingsgezind richting politici die hun standpunt over milieu veranderen als ze geconfronteerd worden met nieuwe feiten die hun standpunt tegenspreken. Het onderzoek nam ook de politieke voorkeur van deelnemers mee en het blijkt dat zowel intellectueel bescheiden Republikeinen als Democraten politici hun draai vergeven. Wel merken de onderzoekers op dat alleen Republikeinen die laag scoren op intellectuele bescheidenheid weinig vergevingsgezind zijn en een politicus eerder als draaikont wegzetten.

Verder blijkt dat mensen die hoog scoren op intellectuele bescheidenheid de waarde van bewijs beter kunnen beoordelen, ongeacht of dat bewijs hun opvattingen tegenspreekt dan wel onderschrijft. In dit geval ging het om het flossen van je tanden. Proefpersonen die hoog scoren op intellectuele bescheidenheid hechten relatief meer waarde aan wetenschappelijk bewijs en de mening van experts dan aan anekdotisch bewijs, triviale overwegingen en aanbevelingen van leken. Bovendien zijn ze eerder bereid hun gedrag te veranderen als ze met overtuigend bewijs worden geconfronteerd.

Overschreeuwd

Het lijkt alsof de onderzoekers een reeks open deuren intrappen. Toch is het onderzoek grondig gedaan met grote groepen proefpersonen. Het geeft een interessant beeld van de psychologische eigenschappen van intellectueel bescheiden mensen en hun mogelijke valkuilen. Want, hoewel zij zich bij complexe vraagstukken vaak een goed afgewogen oordeel vormen, zullen ze zich minder stellig uitspreken in het publieke debat. Daardoor worden ze al snel overschreeuwd door mensen met minder expertise.

In aanloop naar de verkiezingen hebben we in radio- en televisiedebatten weinig blijken van intellectuele bescheidenheid gezien. Het ging vooral over het verdedigen van het eigen gelijk en het ondergraven van dat van de opponent. In zo’n strijd is de kans dat een politicus zijn standpunt bijstelt, als hij geconfronteerd wort met nieuwe feiten, vrijwel uitgesloten. De kiezer zal een draaiende politicus zijn stem niet toevertrouwen en het kan hem jaren achtervolgen. Wellicht bezielde dat Henk Krol toen hij halsstarrig zich vastklampte aan zijn door de demografische statistieken weersproken partijprogramma. Alles om gezichtsverlies te voorkomen. En hij kwam ermee weg ook.

Formatie

Nu zou je kunnen zeggen dat deskundigen moeten leren om hun mond open te trekken en zich stelliger zouden moeten uitlaten. Aan de andere kant kun je ook stellen dat we als maatschappij de eigenschap intellectuele bescheidenheid moeten herwaarderen. Dat is ook waar de onderzoekers voor pleiten. Zij zien in het stimuleren van intellectuele bescheidenheid als deugd voor zowel het individu als de samenleving een mogelijke oplossing voor de spanningen in de samenleving.

In ieder geval zal intellectuele bescheidenheid onmisbaar zijn bij het formeren van een nieuw kabinet. Partijleiders die niet doordrongen zijn van het eigen gelijk, maar in staat zijn het zinnige in andermans standpunten te zien, komen nu eenmaal makkelijker tot elkaar. En, als een nieuw kabinet de rit uitzit, worden de partijen over vier jaar keihard geconfronteerd met hun intellectueel arrogante opstelling in de verkiezingscampagnes. Tenzij de kiezer de deugd van intellectuele bescheidenheid onder de knie krijgt.

Mark Leary et al. Cognitive and Interpersonal Features of Intellectual Humility. Personal and Social Psychology Bulletin, maart 2017.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend