De IJzeren Wet van Noten sneuvelt

De boeien van Rutte hebben een naam. Het heet de IJzeren Wet van Noten. De Wet is een waarschuwende uitspraak die PvdA-senator Han Noten formuleerde in een opiniestuk voor de formatie in 2012:

“Een fractie in de Eerste Kamer zal een regering nooit aan een meerderheid helpen als haar partijgenoten in de Tweede Kamer tegen het betreffende wetsvoorstel hebben gestemd.”

Rutte en Samsom sloegen, zoals bekend, diens advies in de wind en gingen regeren zonder meerderheid in de Eerste Kamer. Al snel bleek dat Noten gelijk kreeg. De woningwetten van minister Blok dreigden te sneuvelen omdat de fracties in de Eerste Kamer de lijn volgden van de collega’s aan de andere kant van het Binnenhof. Ze bleken niet bereid tot aparte onderhandelingen en waren loyaal. Voortaan werd over álles onderhandeld met de Tweede Kamer. De fractievoorzitters en financiele woordvoerders van de oppositie stonden voortaan, zoals een politiek assistent met enig sarcasme zei, onder het tabblad Very Important Politici.

Maar de Wet van Noten bleek niet van ijzer te zijn, ondanks dat de boeien loeisterk leken. Dat bleek in 2015 bij het Belastingplan in de Eerste Kamer. De fractie van D66 was niet bereid de opportunistische streken van Pechtold te volgen en keurde het alsnog goed. Het was een signaal richting het kabinet dat in spaarzame gevallen alsnog de Tweede Kamer getrotseerd kon worden. De Eerste Kamer kan haar tanden laten zien als ze vindt dat de Tweede Kamer onzorgvuldig is. En daar zit de ontsnapping voor Rutte.

De media focust zich nu op het CDA, omdat zij nodig zijn voor een meerderheid, maar de sleutel lag opnieuw bij D66. De D66-fractie in de Eerste Kamer keek met een frons naar het gespartel van Tweede Kamerlid Kees Verhoeven. Die deed voor de camera alsof een raadgevend referendum altijd geïnterpreteerd moet worden als een correctief referendum. En Pechtold vond het niet erg dat Rutte publiekelijk af ging. Maar intern vanuit de Eerste Kamer is het signaal gegeven dat de partij zich wat volwassener moest gedragen. Opeens draaide Pechtold galant bij en verdedigde Kees Verhoeven dat D66 altijd al vond dat het kabinet welkom is als zij de zorgen van de tegenstanders meenemen.

Daardoor stond de teller opeens niet op 21, maar 31 zetels in de Eerste Kamer. Nog maar 7 te gaan voor een meerderheid. Rutte had zijn handen vrij, nu nog de boeien om de voeten.

Hetzelfde ongemak als bij D66 is aanwezig bij de CDA-fractie in de Eerste Kamer. Dat lieten zij het kabinet ook telefonisch weten. Zij zouden vrijwel unaniem vóór ratificatie zijn, maar ook loyaal zijn aan partijleider Buma. Van alle partijen in de Eerste Kamer volgt de fractie van het CDA het meest trouw de Tweede Kamerfractie blijkt uit onderzoek (1). In slechts 1% van de wetsvoorstellen zijn de fracties in beide Kamers het oneens met elkaar. De IJzeren Wet van Noten geldt bij hen dus in 99% van de gevallen.

Buma biedt daarom de Eerste Kamer een galante uitweg: een vrije hand aan de Eerste Kamerfractie in ruil voor uitstel. Dan heeft Buma er geen last van tijdens de verkiezingen, hij stemt in de Tweede Kamer immers tegen, en daarna kunnen de senatoren stemmen zoals ze willen. Rutte mag daarom nog een keer naar een top in Brussel halverwege december. Begin volgend jaar moet hij dan een afweging maken. Op z’n vroegst komt er een goedkeuringswet er in de tweede helft van januari. Daar moet dan eerst de Tweede Kamer op kauwen. Het debat in de Eerste Kamer volgt dan pas net na de verkiezingen in maart of april.

De Houdini-ontsnapping van Rutte is dus in volle gang, terwijl de IJzeren Wet van Noten sneuvelt. De vraag is wat de kiezer van dit gegoochel zal denken.

Politiek analist Sywert van Lienden is elke donderdag te horen in de rubriek Kamervragen in De Nieuws BV, vanaf ongeveer 13.10 uur. Op deze plek schrijft hij een wisselcolumn met Jurjen van den Bergh.