Wetenschappers gaan malaria te lijf met zweetlucht

Onder leiding van entomoloog Willem Takken plaatsten onderzoekers van de Wageningen Universiteit anderhalf jaar geleden zo'n vierduizend vallen op het Keniaanse eiland.

Vandaag publiceren de onderzoekers hun resultaten in het medisch-wetenschappelijke tijdschrift The Lancet.

De resultaten zijn indrukwekkend. In anderhalf jaar tijd verkleinden de vierduizend vallen de populatie van de belangrijkste malariamug op het eiland met ongeveer zeventig procent. Onder de bewoners van de huizen die waren uitgerust met de vallen, nam het aantal malaria-infecties af met zo'n dertig procent.

Dat is veel, zegt Takken. "Zeker als je bedenkt hoeveel mensen in Afrika malaria hebben: een kleine 150 miljoen mensen. Als je dan een ziekte met dit percentage kunt terugbrengen, dan kun je wel uitrekenen hoeveel mensen daar profijt van hebben.''

Geen insecticiden

Takken maakte, in tegenstelling tot gangbare malariabestrijding, geen gebruik van insecticiden. In alle klamboes die worden uitgedeeld zit dat wel. Maar malariamuggen zijn resistent aan het worden voor insecticiden, zegt Takken.

"Zo’n geurval die wij gebruiken, werkt op een totaal ander principe. Wat we doen: we trekken die muggen aan naar een lokstof. Die muggen worden dan die val binnengetrokken en sterven daar."

Afrikaanse malariamuggen worden namelijk aangetrokken door geurstoffen die mensen produceren. Vijf stoffen zijn voor die muggen bijzonder aantrekkelijk, waaronder ammonium en melkzuur. "Die hebben we samengevoegd. En dat nieuwe geurmengsel blijkt net zo aantrekkelijk te zijn als de geuren van u en mij om een mug aan te trekken." De onderzoekers brachten de geurstoffen aan op een strip, waar muggen op af komen. Via een luchtstroompje worden ze dan naar binnen gezogen, om daar door uitdroging te sterven.

Eigenlijk is het geurmengsel een afgeleide van mensenzweet. Vergelijk het maar met een Limburgse kaas die te lang is blijven staan, zegt Takken.

Maar wie betaalt?

Om de val van de luchtstroom te voorzien is stroom nodig. Die is op het eiland niet aanwezig, dus is aan de val een zonnepaneel toegevoegd. Bewoners van het eiland kregen op die manier ook verlichting en een oplaadmogelijkheid voor hun mobiele telefoon.

Door die voordelen zou de investering binnen drie jaar moeten zijn terugverdiend, zegt Takken. Maar de initiële kosten van de val, zo'n 120 euro, moeten natuurlijk wel worden opgehoest. En dat geld is er niet, 120 euro is ongeveer een kwart van een Keniaans jaarinkomen. Een microfinancieringssysteem kan dan uitkomst bieden, zegt Takken, al is dat misschien makkelijker gezegd dan gedaan.

En nu de zika-mug

De volgende stap is opschaling, zegt Takken: het systeem moet zo snel mogelijk worden uitgerold in andere malariagebieden.

En de wetenschapper denkt verder, want ook de zika-mug kan mogelijk worden uitgeroeid door deze lokstof. "We hebben al vooronderzoek gedaan in Peru en Suriname. Die geurstof is ook heel aantrekkelijk voor de zika-mug. Het enige wat nog nodig is, is meer onderzoek om te kijken of dat de optimale lokstof is voor die mug of niet. En je moet een val beschikbaar hebben die net zo goed werkt als de val die wij in Kenia gebruikt hebben. Er is nog veel onderzoek nodig, maar dat kan heel snel plaatsvinden. Je zou binnen nu een half jaar moeten kunnen weten of dat werkt."

Het gesprek met Willem Takken is hier terug te luisteren: