Hoe jongeren in de misdaad belanden: 'Worden steeds vaker online geronseld'

Onschuldig klusje

"Jongeren rollen er vaak met een heel klein klusje in", vertelt Maaike Timmerman. "Dat kan iets zijn als op de uitkijk staan of een telefoonabonnement op je naam zetten. En voor je het weet zit je in die misdaadfuik." Dat beeld bevestigt jongerenwerker Jordi Blitz, die zelf op zijn achttiende het criminele circuit inrolde.

Bij hem begon het met een simpel verzoek: "Iemand vroeg of ik xtc-pilletjes kon regelen en gaf vijftig euro extra. Daarna vroegen ze of ik telefoonabonnementen op mijn naam wilde zetten." De ogenschijnlijk kleine risico's stapelden zich razendsnel op. De persoon voor wie hij de abonnementen afsloot verdween, maar de schulden bleven. "Ik zat met die schulden, probeerde geld te regelen en ben toen even de drugs ingegaan. Daar ging op een gegeven moment ook dingen fout."

Die misstanden brachten hem in nog gevaarlijker situaties. Hij deed een mislukte woningoverval en dat zorgde voor enorme druk. "Toen hebben ze me in een kofferbak gegooid en met benzine overgoten. Vanaf dat moment moest ik meerdere overvallen plegen."

Online geronseld

Waar jongeren precies worden opgepikt, verandert snel, zegt Timmerman. "Natuurlijk gebeurt ronselen op pleinen, in wijken en bij scholen. Maar we zien de laatste jaren dat het vooral online gebeurt. Gamingplatformen, Telegram, Snapchat - we kwamen zó Telegramgroepen binnen waar de ene na de andere klus langskwam."

'Je denkt geen moment aan slachtoffers'

In de documentaire volgt Timmerman ook een van de jongeren waarmee Blitz werkt. Hij pleegde een gewapende overval op een brillenwinkel. In een fragment zegt hij: "Ik ben er niet om mensen pijn te doen; ik kom gewoon mijn geld verdienen." Blitz herkent die manier van denken. "Je hebt zeker wel een geweten, maar je bent bezig met één doel. Je kijkt niet naar de persoon die toevallig tussen jou en dat geld in staat." De angst om gepakt te worden is er wel, zegt hij, "maar je bent vooral bezig met de situatie waarin je zit."

Timmerman ziet hetzelfde in haar onderzoek: "Het is niet dat ze geen geweten hebben, maar het lijkt even uitgeschakeld. Ze staan helemaal niet stil bij de trauma's die ze veroorzaken als ze met een wapen binnenkomen."

Ouders

De moeder van Blitz vertelt in de serie dat haar intuïtie haar waarschuwde. In een fragment zegt ze: "Mijn onderbuikgevoel bedriegt niet. Je ziet dat er iets niet klopt, maar wat precies krijg je niet mee." Volgens Timmerman is dat herkenbaar. "Ouders zien vaak dat er iets mis is, maar ze krijgen niet alles meer mee. En ronselaars werken ook online: ouders hebben daar amper zicht op."

'In de gevangenis gingen mijn ogen open'

Blitz wist uiteindelijk te ontsnappen aan het netwerk. Niet dankzij de criminelen zelf - "tot de dag van vandaag kan je nooit 100% uitsluiten dat ze weer aankloppen" - maar dankzij een harde confrontatie. "Toen ik vast kwam te zitten, dacht ik: dit is niet mijn wereld. Dat was het moment dat mijn ogen open gingen." Hij volgdeeen opleiding tot lasser, kreeg een bedrijfsongeval en besloot daarna jongerenwerker te worden.

"Mijn geschiedenis helpt", zegt hij. "Als ik jongeren bezoek in een cellencomplex, zeg ik: ik weet hoe het is om hier te zitten. Ik trap niet in al je smoesjes. Die herken ik namelijk allemaal."

De driedelige documentaire Kindsoldaten van de Onderwereld is te zien bij PowNed op NPO 3 en via NPO Start.