Nederland liep kans op miljoenen Oxford-vaccins mis

De Universiteit van Oxford heeft Nederland al in een vroeg stadium van de pandemie gevraagd om te investeren in zijn coronavaccin. Premier Rutte en het ministerie van VWS kregen dit verzoek in april 2020 van Oxford onder ogen en er zijn daarna gesprekken geweest, maar een deal kwam er uiteindelijk nooit. Als dat wel zo was geweest, dan had Nederland nu waarschijnlijk veel meer AstraZeneca-vaccins gehad.

Dat blijkt uit achtergrondgesprekken die de NOS voerde met directbetrokkenen op voorwaarde van anonimiteit, en uit een brief aan premier Rutte die door de NOS is ingezien.

Daags na het verzoek aan Rutte kondigden AstraZeneca en Oxford University een samenwerking aan, in de weken daarna stopten de gesprekken over een Nederlandse investering. Onterecht, zeggen bronnen in het Verenigd Koninkrijk; Nederland had toen nog wel degelijk de kans om mee te doen, als het zelf veel actiever had gehandeld.

Concreet verzoek

Het concrete verzoek van Oxford aan de Nederlandse regering was om 10 miljoen euro te investeren in apparatuur in de Leidse vaccinfabriek Halix. Uit de gesprekken die de NOS had, wordt duidelijk dat de Britse regering al in april vorig jaar zo'n 25 miljoen euro in deze fabriek investeerden.

Daarmee kon worden opgeschaald naar vaccinproductie in een 200-litervat. Maar Oxford University wilde meer: het wilde vaccins produceren in een vat van 1000 liter. De Britse regering zag investeringen in zulke grootschalige productie buiten het eigen eiland niet zitten. Daarom richtten de wetenschappers in Oxford hun ogen op Nederland.

Een van hen kwam via via uit bij CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Hem is in april vorig jaar gevraagd om Halix en de vaccins die daar samen met Oxford kunnen worden gemaakt bij de Nederlandse regering onder de aandacht te brengen.

Welk bedrijf doet wat?

Oxford University - Ontwikkelde het vaccin tegen corona, maar heeft zelf geen locatie om dat vaccin te kunnen produceren. Daarvoor zijn externe bedrijven nodig.

AstraZeneca - Kocht als farmaceut het vaccin van Oxford University over en is daarmee wereldwijd het enige bedrijf dat het vaccin mag verspreiden. Het bedrijf doet bijvoorbeeld alle juridische en administratieve afhandeling en zoekt locaties om het vaccin te maken en te verpakken, maar maakt zelf geen vaccins.

Helix - Een van de bedrijven die in eerste instantie door Oxford University worden ingehuurd om het vaccin daadwerkelijk te maken. Als AstraZeneca het vaccin van Oxford overneemt, werken zij ook verder met Halix.

Op 28 april 2020 sprak Omtzigt in het Torentje met premier Rutte. Verschillende bronnen melden aan de NOS dat de mogelijke investering in vaccinfabriek Halix het belangrijkste onderwerp was. De RVD bevestigt dat het gesprek heeft plaatsgevonden, maar stelt wel dat er "een brede waaier aan onderwerpen" is besproken, "waarbij ook Halix ter sprake is gekomen". Omtzigt is niet beschikbaar voor commentaar.

Een dag na het gesprek kreeg Rutte namens Oxford een brief waarin de vraag voor een investering van zo'n 10 miljoen euro bevestigd werd. De cruciale delen van die brief zijn ingezien door de NOS.

Opvallend is dat de brief de situatie waarin de EU een jaar later zit al voorspelt. "Er zal waarschijnlijk een enorme vraag zijn naar vaccins als ze succesvol door de testen komen. Hoogstwaarschijnlijk zullen de hoeveelheden beschikbare vaccins dan enige maanden beperkt zijn. Om grote vertragingen te voorkomen moet de productiecapaciteit nu opgeschroefd worden."

Geen contact meer met Oxford

De Nederlandse overheid sprak in de dagen na de brief meermaals met Halix. In een Kamerbrief schreven ambtenaren van het ministerie van Algemene Zaken vorige maand al dat een Nederlandse investering wel aan de orde is geweest, maar dat het bedrijf zelf na korte tijd al de gesprekken daarover stopte. Farmaceut AstraZeneca had in de tussentijd het Oxford-vaccin overgenomen en daardoor liet Halix weten dat er geen tekort aan financiering meer was, zo luidt ook nu de reactie van de RVD namens Rutte.

Maar bronnen in het Verenigd Koninkrijk zeggen dat Nederland wel degelijk nog had kunnen investeren. De vraag om geld kwam immers niet van Halix, maar van Oxford University. Omtzigt had als boodschap meegekregen dat Nederland met Halix moest spreken. Maar als ambtenaren ook met Oxford zelf contact hadden opgenomen, dan was er meer mogelijk geweest, zeggen de Britse bronnen. De Nederlandse regering had wel "heel proactief" moeten handelen, maar de productieruimte van Halix was nog door niemand anders gereserveerd.

Reactie RVD namens premier Rutte

"Op dinsdag 28 april 2020 vindt in het Torentje een gesprek plaatst tussen minister-president en Kamerlid Pieter Omtzigt. Dit gebeurt in aanwezigheid van de raadadviseur VWS. Daarbij wordt gesproken over een brede waaier aan coronagerelateerde onderwerpen. ook wordt mondeling stilgestaan bij Halix, dat als onderdeel van een consortium betroken is bij het kandidaat-vaccin van Oxford.

Die dag erna (woensdag 29 april) heeft de raadadviseur op verzoek van Omtzigt contact met een extern persoon, die op diezelfde dag tevens via de mail een brief stuurt over de mogelijkheden rond Halix. In deze brief wordt gesuggereerd om als volgende stap met de Managing Director van Helix contact op te nemen: hetgeen meteen gebeurd is. De betreffende brief is diezelfde dag nog doorgezet naar VWS. Op donderdag 30 april heeft de raadadviseur zelf contact met Halix, en ook VWS heeft die dag contact met dit bedrijf.

Op maandag 4 mei vindt vanuit VWS een verkennend gesprek plaats met Halix over het mogelijk investeren in het schalen van productiecapaciteit. Daarbij wordt Helix uitgenodigd om met een concreet voorstel te koen. Het verzoek tot financiële steun bleek kort na die afspraak niet meer nodig. Een concreet voorstel is daarna dus niet aan de orde geweest."

Verantwoording

De NOS sprak voor dit artikel met betrokkenen in Nederland, Brussel en het Verenigd Koninkrijk. Geen van de bronnen kan in het openbaar spreken, omdat farmaceut AstraZeneca in contracten alle betrokkenen een zwijgplicht oplegt en omdat de bronnen bij andere bedrijven of organisaties werken die zich niet publiekelijk met de zaak willen bemoeien. De cruciale delen van de brief die aan premier Rutte werd gestuurd zijn door de NOS ingezien. Pieter Omtzigt en Halix zijn herhaaldelijk gevraagd om commentaar, maar reageerden niet.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.