Bacteriofagen nog niet het alternatieve wondermiddel voor antibiotica

Bacteriofagen zijn geen goed alternatief voor antibiotica. Althans, zeker de komende jaren niet, concludeert het RIVM. Voor de bacterie-vretende virussen ingezet kunnen worden om infecties te bestrijden is nog veel onderzoek nodig. Bovendien moeten ook ingewikkelde registratieprocedures doorlopen worden voor fagen als geneesmiddel gebruikt mogen worden. Nu gebeurt dat in de EU alleen op experimentele basis en maar zeer zelden.

Dat betekent allemaal overigens niet dat bacteriofagen niet werkzaam zijn tegen infecties. In individuele gevallen lijken ze te helpen bij de bestrijding van sommige infecties, al bestaan daar nauwelijks wetenschappelijke gegevens over. Mogelijk zijn patiënten er soms mee geholpen als ze faagtherapie ondergaan. Maar met zekerheid is dat niet te zeggen, bijvoorbeeld omdat ze ook nog antibiotica krijgen.

Het zijn de voornaamste conclusies uit een rapport van het RIVM dat vandaag gepubliceerd wordt over de huidige stand van de kennis over fagen. Het RIVM-onderzoek kwam er in opdracht van het ministerie van VWS na publicaties in de media over fagentherapie. Vooral een uitzending van het tv-programma Dokters van Morgendie zeer positief was over fagentherapie droeg daaraan bij.

Incidenteel reizen Nederlandse patiënten met chronische infecties naar de Eliava-kliniek in de Georgische hoofdstad Tbilisi, het huidige centrum voor faagtherapie. In een enkel geval gaan patiënten ook naar het militaire Koningin Astrid Ziekenhuis in Brussel.

Onderzoek

In theorie lijken fagen een prima middel om infecties te bestrijden die veroorzaakt worden door bacteriën die ongevoelig zijn voor de werking van antibiotica. "Er is echter nog te weinig onderbouwd klinisch onderzoek beschikbaar", schrijvers de onderzoekers van het RIVM, "om de meerwaarde van bacteriofaagbehandeling te kennen en dit veilig en voor meerdere soorten infecties te kunnen doen."

Zo'n evenwicht van bacteriën en fagen bestaat bijvoorbeeld ook in onze darmen en op onze huid. Bacteriofagen dringen binnen in het lijf van de bacterie en injecteren daarbij hun genetisch materiaal. "Vervolgens zetten ze de hele stofwisseling om", vertelt Scheres, "zodat die bacterie alleen nog fagen produceert. Na een minuut of twintig tot een uur spat de bacterie uit elkaar waarbij gemiddeld zo'n honderd fagen vrijkomen. Die kunnen allemaal weer een nieuwe bacterie besmetten en zo gaat dat explosief verder."

Onderzoek naar de relatie tussen bacteriën en fagen gaat volgens Scheres veel innovatieve inzichten opleveren. "De intussen vermaarde en wereldwijd toegepaste CRISPR-Cas techniek voor genetische manipulatie is in oorsprong een aangepast bacterieel afweermechanisme tegen infecties door fagen."

Oud onderzoek

Wat er aan onderzoek is gepubliceerd, is in veel gevallen al tientallen jaren oud en gepubliceerd in het Georgisch en Russisch. Daar bestaat overigens wel een Engelstalige samenvatting van. Bij het recentere onderzoek dat er is, gaat het in vrijwel alle gevallen om beschrijvingen van individuele patiënten.

Daarbij ontstaat gemakkelijk vertekening van de waarde van faagtherapie, als positieve resultaten wél en negatieve niét gepubliceerd worden. Bij de patiënten waarvan de behandeling met fagen beschreven is, gaat het in alle gevallen om (oppervlakkige) huidinfecties en chronische darm- en urineweginfecties die niet meer reageren op antibiotica.

"Ook de wetenschappers in de Eliava-kliniek vinden dat er goed wetenschappelijk onderzoek moet komen naar de toepassing van fagen bij patiënten", zegt Jaap van Dissel, hoofd van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM. Eind april reisde een delegatie wetenschappers van het RIVM naar Tbilisi om daar een bezoek te brengen aan de Eliava-kliniek.