Vooral walvissen, dolfijnen en haaien sterven door toedoen van de mens

Het is niet iets om trots op te zijn. Wij mensen zorgen ervoor dat diersoorten in hoog tempo voorgoed van onze planeet verdwijnen. Waren het in de geschiedenis van de aarde meteoorinslagen, zeespiegeldalingen en vulkaanuitbarstingen die verantwoordelijk waren voor vijf grote uitstervingsgolven, de zesde nemen wij voor onze rekening. Het zijn vooral het verlies aan leefgebied, overexploitatie, vervuiling en klimaatverandering die diersoorten noodlottig worden.

Vooral amfibiëen de klos

Vorig jaar verscheen een studie die de zesde uitstervingsgolf voorspelde. Dat er soorten uitsterven is een natuurlijk gegeven. Fossiele gegevens laten zien dat dit normaal gebeurt met een snelheid van ongeveer twee soorten per 10.000 soorten per honderd jaar. Deze snelheid is voor landdieren en zoetwatervissen in de afgelopen eeuwen flink gestegen. Sinds 1500 verdwenen er 617 soorten gewervelde landdieren, waarvan er 477 na 1900 zijn uitgestorven.

Bij die uitgestorven dieren zitten iconen als de dodo, de trekduif en de buidelwolf, maar vooral de amfibieën zijn de pineut. Ze stierven in de laatste eeuw honderd keer sneller uit dan dat ze onder normale omstandigheden doen. Ook zoogdieren en vissen hadden het zwaar te verduren. Hun uitstervingssnelheid lag zo’n 55 keer hoger. Kijk je naar het totaal aantal uitgestorven dieren per eeuw, dan zie je de akelige hockeystick die we kennen van de klimaatopwarming. Zet deze trend voort, dan wordt deze uitstervingsgolf de grootste in de geschiedenis van het leven.

Grootste in 66 miljoen jaar

Zeeleven is minder gevoelig voor de schokkende gebeurtenissen die tot uitsterving op land leiden. Dat was in het verleden zo (weten we dankzij fossielenonderzoek) en ook het menselijke ingrijpen heeft bij zeeleven tot relatief minder uitsterving geleid. Toch dringen de gevolgen van onze activiteiten ook door in de zee en de snelheid waarmee soorten uitsterven neemt daar eveneens toe.

Nieuw onderzoek dat vandaag in vakblad Science verschijnt, geeft een voorspelling van waar het heen gaat. Hiervoor keken wetenschappers naar fossielen van gewervelden en weekdieren en hoe hun aantallen veranderden vlak voor uitstervingsgolven. Dit vergeleken ze met data van de International Union for Conservation of Nature (IUCN) over bedreigde diersoorten nu. Zo komen ze met een sombere voorspelling: de grootste uitstervingsgolf in 66 miljoen jaar staat voor de deur. Een zeer pessimistische interpretatie van de data leidt zelfs tot de voorspelling dat de mens de meteoorinslag die 66 miljoen jaar geleden de dinosaurussen liet uitsterven voorbij wordt gestreefd.

De onderzoekers keken ook naar waar in het dierenrijk de grootste klappen vallen. Op dit moment zijn het vooral de soorten met grotere lichaamsomvang (onder meer walvissen, dolfijnen, haaien en zeeschildpadden) die het loodje leggen. In het verleden waren het de kleinere soorten of deed lichaamsgrootte er niet toe. De onderzoekers wijten dit aan overbevissing. Vissers hebben liever grotere dieren. De kleintjes weten (vooralsnog) de dans te ontspringen. Juist het verdwijnen van de grotere soorten baart de auteurs zorgen. Omdat ze aan de top van de voedselketen staan, heeft het verdwijnen van grote dieren impact op het hele ecosysteem. En het kan miljoenen jaren duren voordat de zeeën hiervan hersteld zijn.

Aan de bak

Beide studies zeggen dat het nog niet te laat is. De uitstervingsgolven staan te gebeuren, maar als we ons inspannen om diersoorten en hun leefomgeving te beschermen, kan het tij gekeerd worden. Dit betekent dat we aan de bak moeten: minder vissen en jagen, minder natuur vernietigen en klimaatverandering actief tegengaan. Dat zijn we de komende honderdduizend generaties verschuldigd.

Op 14 en 15 september vindt voor de derde keer de Our Ocean conference plaats, een initiatief van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Jonathan L. Payne et al. Ecological selectivity of the emerging mass extinction in the oceans. Science, 16 september 2016.

Gerardo Ceballos et al. Accelerated modern human-induced species losses: Entering the sixth mass extinction. Science Advances, 19 juni 2015.