Jael de Jong Weissman is directeur van een Joodse school: 'Kinderen op schoolreisje geconfronteerd met Hitlergroet'

De Tweede Kamer kwam deze week terug van het zomerreces voor een debat over de oorlog in Gaza en over maatregelen tegen Israël. De Jong Weissman volgde het debat op de voet. "Ik heb gekeken en geluisterd en heb af en toe pauzes genomen. De emoties liepen hoog op, bij mij en bij anderen, waarbij ik soms dacht: waarom zijn die emoties zo heftig?", vertelt ze in Sven op 1 Zomereditie.

"Het is de eerste keer dat ik meemaak dat er in Nederland zo heftig over dit thema wordt gedebatteerd, waarbij het onderscheid tussen wat ik gewend ben als normale politieke discussies en wat op mij overkomt als oversneden antisemitisme zo diffuus is. Ik vraag me constant af: als we straks na de zomervakantie terug naar school gaan, hoe gaan we daar dan mee om?"

'Kinderen veel te jong in aanraking met dit thema'

Die vraag stelt ze zich sinds 7 oktober meer dan eens. Het Cheider, een orthodox-joodse school voor basis- en voortgezet onderwijs in de Amsterdamse wijk Buitenveldert, wordt iedere dag beveiligd. "Wij horen vaak van mensen die de school voor het eerst bezoeken dat de beveiliging indruk maakt. Dat is logisch, het is een heel ongewone situatie."

Hoe streng de beveiliging is, verschilt per dag. "We zijn een aantal maanden geleden bedreigd. Dan heb je een wat heftigere bezetting dan op een gemiddelde dinsdag. Wat belangrijk is om te weten: de marechaussee is er wel degelijk en er is aanvullende beveiliging. Het is een veilige sfeer, iedereen staat er heel ontspannen en straalt uit: wij waken over jullie. Dat is een fijne ervaring, zeker op momenten dat je spanning ervaart."

Dat zegt De Jong Weissman met de "blik van een volwassene". Ze denkt dat vooral jonge kinderen anders naar de beveiliging kijken, maar de veiligheidsmaatregelen wel steeds beter begrijpen. "Maar het verschilt ook per gezin en per leeftijd. Als wij willen meten hoe kinderen erin staan, dan geven we bijvoorbeeld een tekenopdracht: 'Kom, we gaan de lente tekenen met bloemen, vogels en zonnen'. Als er dan toch militairen verschijnen op zo'n tekening, dan weet je: dit kind heeft andere dingen in z'n hoofd en draagt dit met zich mee."

"Dan kan je op basis van de tekening zeggen: vertel eens, wat heb je getekend? Zit je er oké in en wilde je dit even uiten, of loop je met zorgen rond? Zo probeer je op een pedagogische manier kinderen erin te begeleiden, zonder dat je ze iets oplegt. Als je tegen kinderen zegt: 'Het is wel heel spannend', creëer je een werkelijkheid die niet noodzakelijk is. Maar het is wel zo dat kinderen veel te jong in aanraking zijn gekomen met dit thema."

'Neemt risico's omdat je wil leven'

Nadat online beelden verschenen van Hamas-terroristen die op 7 oktober 2023 Israëlische burgers door de straten van Gaza paradeerden, vreesde De Jong Weissman al dat het antisemitisme in Nederland zou oplaaien. Dat is ook gebeurd. "Het is heel interessant dat het discours is dat wij verantwoordelijk worden gehouden voor de besluitvorming van de Israëlische regering. Dan vraag ik weleens: hoe los je dat op door een kind van zeven jaar uit te schelden? Wat ben je dan? Een strijder?"

"Dat is de dagelijkse realiteit, dat je niet meer op straat bent zonder het risico om uitgescholden te worden", vervolgt ze. "In eerste instantie krijg je een terugtrekkende beweging. Ouders laten hun kinderen niet meer op straat spelen, uit angst. Maar op een gegeven moment denk je: dit kan zo niet. Je moet toch weer naar buiten. Je gaat toch weer naar het park, ondanks dat je dat een poosje niet gedaan hebt. Dan neem je die risico's, omdat je wel wil kunnen leven."

Ze maakte dit niet eerder zo heftig mee. "Als je het historisch bekijkt, weet je als Joodse gemeenschap dat dit altijd kan gebeuren. Maar dit is wel de eerste keer in mijn leven dat ik dit level van antisemitisme meemaak. Ik heb het privilege om in mijn omgeving mensen te hebben die de Holocaust overleefd hebben. Ik vraag weleens aan hen: hoe is dat voor jou, de tweede keer? Voor onze generatie is dit de eerste keer dat we het zo heftig meemaken, maar er is een generatie nog onder ons voor wie het de tweede keer is."

Zelf durft ze in Amsterdam niet overal een Davidster te dragen. "Sommige stukken van Amsterdam wel, maar niet in alle stukken. In de metro vind ik het niet zo'n verstandige zet, omdat je niet weet met wie je in de metro zit. Niet dat ik denk dat er meteen iets gewelddadigs zal gebeuren, maar ik hoef ook niet uitgescholden te worden."

Hitlergroet

Joden zijn in Nederland niet meer veilig, denkt de schooldirecteur. "Maar het is ook de vraag: wat versta je onder onveiligheid? Als onze kinderen naar schoolzwemmen gaan, gaat er een beveiliger mee. Als ze op schoolreisje gaan, gaat er een beveiliger mee. We denken echt niet dat er direct een gigantische terroristische aanslag zal zijn, maar je gunt het kinderen van acht jaar dat ze in alle rust van een glijbaan kunnen, zonder dat iedereen tegen ze begint te schreeuwen."

"We hebben dat soort incidenten wel gehad, dat kinderen 'free Palestine' gingen roepen, maar ook Hitlergroeten brachten. De beveiligers zorgen ervoor dat kinderen er weinig van merken, maar het is wel de realiteit. Is die beveiliging nodig? Ja, helaas is het allemaal nodig, want dit is wat er gebeurt. In de eerste dagen na 7 oktober had je gesprekken over de prijs van kogelvrij glas per vierkante meter."

De Jong Weissman sluit niet uit dat ze op een dag naar Israël moet vluchten. "Ik hoop dat het een vrije keuze mag blijven en dat ik niet als vluchteling hoef te gaan. Je verschuift steeds de grens en bent telkens aan het navigeren of je nog veilig bent. Het komt natuurlijk op een punt dat je zegt: nu is het wel echt klaar. Maar ik zou het heel fijn vinden dat je als Jood in Nederland vrij kan kiezen om naar Israël te verhuizen en niet hoeft te vluchten."

Ze vraagt zich af of leerlingen van haar school ook nog wel "vrij en onverveerd" mogen zijn. "Toen ik op Station Zuid sta bij zo'n Rode Lijn-demonstratie en het hele station loopt vol met rood, zei één van mijn kinderen: 'Ik vraag mij weleens af, wie zien die mensen, ze zijn het allemaal'. Je moet je niet helemaal laten meeslepen in de angst, maar je wordt wel getriggerd. Ik zie het ook bij de scholieren: ze checken bij iedereen 'ben jij veilig?' Dat is nu veel nadrukkelijker dan dat het was."

Antisemitisme uit alle hoeken van de samenleving

Antisemitisme komt uit alle hoeken van de samenleving, merkt De Jong Weissman. "Fysiek, in de wijk, kan iedereen iets tegen je zeggen. Daar kan je echt niet zeggen: het is die groep of die groep. Online is het natuurlijk wel zo dat er een groep jongeren is die zich heel verbonden voelt met het Palestijnse thema. En dat zijn wel jongeren met een migratieachtergrond, met een moslimachtergrond."

"Je kan je voorstellen dat jongeren met een moslimachtergrond emotioneel ontzettend geraakt worden door beelden die ze zien van leeftijdsgenoten uit Gaza, die het zo zwaar hebben. Het zou raar zijn als je je daar niet mee verbonden voelt en het gevoel hebt dat je daar iets over moet zeggen. Waar ik het ingewikkelder vind, is waar het gaat om mensen waarvan ik denk: jij zou wel meer historisch besef moeten hebben."

De Jong Weissman is ondertussen druk bezig met de voorbereiding van het nieuwe schooljaar. "We hebben een veerkrachtige gemeenschap. We zijn uit de Holocaust gekomen en hebben alles steeds weer opnieuw opgebouwd. Het is moeilijk, maar dat wil niet zeggen dat wij geen plek hebben in Amsterdam. We moeten ons niet laten onderdrukken door mensen die zeggen dat wij niet welkom zijn. Dat is onze opdracht. De vrijheid om jezelf te mogen zijn is een groot goed."