Nederland dichtbij deal met Oeganda over 'terugkeerhub': 'Geen rechter zal dit toestaan'

Het plan zal weinig succesvol zijn bij de rechter, reageert Blijdorp, advocaat in asiel- en migratierecht. Zo’n 'terugkeerhub' moet de eerste stap vormen voor afgewezen asielzoekers uit Afrikaanse landen om terug te keren naar het land van herkomst. "De rechter zal nooit toestaan dat dat mensen worden uitgezet naar een land waar hun veiligheid niet gegarandeerd is. Oeganda scoort erg hoog op de corruptieladder en is ook zeer zorgwekkend als het gaat om mensenrechten. Je kan niet garanderen dat er geen schending van mensenrechten of vervolging plaatsvindt."

Het is geen zaak van geld overmaken en opgelost, zegt Blijdorp. "Als de oplossing daar in zou zitten, heb je de afgelopen veertig jaar niet opgelet bij ontwikkelingssamenwerking. Het geld wordt wel aangenomen, maar de vraag is of het wordt gebruikt op de plek waar het nodig is. Zelfs in Europa krijgen we dat niet eens voor elkaar."

'Wie uitgeprocedeerd is, moet weg'

Eerste Kamerlid Annabel Nanninga (JA21) is groot voorstander van het plan. "Je bekrachtigt de asielprocedure ermee. Wie uitgeprocedeerd is, moet weg. Het feit dat dat nu vaak niet gebeurt, holt de asielprocedure uit. Door uitgeprocedeerde mensen elders hun terugkeer te laten organiseren en afwachten, neemt hier de druk op de samenleving af."

Nanninga is er niet van overtuigd dat de plannen een rechterlijke toets niet zouden doorstaan. "Dat moet allemaal nog maar blijken. Als er steeds angst is uit mogelijk ‘kan niet’ en ‘moeilijk’ kunnen we nergens meer aan beginnen. Het is niet alleen geld sturen, je hebt invloed op hoe je de opvang vormgeeft. Dat kun je gewoon controleren."

'Laatste zetje'

Ze hoopt dat het mensen die uitgeprocedeerd zijn een laatste zetje geeft om terug te keren naar het land van herkomst: "Ik denk ook dat ze zich daar misschien beter thuis voelen. Ook is het belangrijk als signaal naar de rest van de wereld: uitgeprocedeerd is echt uitgeprocedeerd en dan mag je hier niet blijven."

Nanninga hóópt juist dat Oeganda het vooral als een business model ziet. "Dat geeft een stok achter de deur om goede afspraken te maken. Dus je kunt ook eisen stellen aan die opvang en afdwingen hoe er met mensen wordt omgegaan. En anders is het ook einde deal. Dus Oeganda heeft er alle belang bij om die opvang naar westerse maatstaven in te richten."

Nederlandse staat betaalt

De bedoeling is dat de Nederlandse staat betaalt voor eten, drinken en onderdak in Oeganda. "We betalen nu ook al voor bed-bad-broodvoorzieningen", zegt Nanninga. "Ook leggen mensen die illegaal zijn hier veel druk op onze voorzieningen. Dan hebben we liever het principe dat die mensen ook echt weg moeten."

Nanninga zegt niet bang te zijn voor misbruik waarbij uitgeprocedeerden op kosten van de Nederlandse overheid in Oeganda een nieuw bestaan. "De hele inzet van het programma is dat ze terugkeren naar het land van herkomst", zegt Nanninga, iets waar Nederland nu niet in slaagt. Volgens haar gaat dat in zo’n hub wél lukken: "Je moet meewerken, anders kun je daar niet blijven. Dus het lukt wel."

Blijdorp ziet dat risico wél: "Vanuit het concept van corruptie kun je het systeem heel lang gaande houden. De praktijk uit andere landen wijst al uit dat het niet zo makkelijk is om te zeggen: je moet het gewoon doen. De realiteit is anders. Er zijn genoeg andere maatregelen te noemen waar je veel effectiever druk mee kunt zetten op herkomstlanden die niet willen meewerken."