Kan paus vrede brengen in Oekraïne of Gaza? 'Hij is invloedrijke speler'

‘Vrede zij met u allen’, waren de eerste woorden van paus Leo XIV voor de wereld. Hij lijkt er snel werk van te willen maken: zo ontmoette hij meteen na zijn inauguratie de Oekraïense president Zelensky. Ook noemt de Amerikaanse president Trump het Vaticaan als locatie voor vredesbesprekingen tussen Oekraïne en Rusland.

"Ik denk dat de paus inderdaad een serieuze speler op het veld is", zegt Anton de Wit, hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad. Volgens hem blijkt dat wereldleiders het zeker van belang vinden wat de paus zegt: "Je zou zeggen: wat heeft zo’n paus nou in te brengen in ook al die niet-katholieke landen. Maar we zien de politieke leiders in de rij staan."

De paus kan geen grote indruk maken met economische macht en representeert geen grondgebied, zegt De Wit. "Als hij streng tegen iemand zal spreken, zullen ze heus niet snel onder de indruk zijn. Maar vanwege zijn onpartijdigheid en gebrek aan militair en economisch belang is hij een hele interessante tussenpartij."

Invloedrijke speler

De paus kan zeker een bemiddelende rol spelen, zegt ook hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk. "Hij is een bekend iemand en heeft een groot prestige. Dus dat kan hij ook gewoon inzetten voor vrede en veiligheid."

Maar daarmee is de paus geen geopolitieke factor van betekenis, stelt hij: "Dat is echt iets anders. Geopolitiek gaat over de machtsverdeling in de wereld en machtsbalans. De paus heeft geen groot leger, economie of land, maar wel moreel gezag. Hij kan wel een invloedrijke speler zijn."

Hij noemt een beroemd voorbeeld: paus Johannes Paulus II, die een bijdrage leverde aan de val van het communisme in Oost-Europa: "Hij is daar enorm voor gewaardeerd. Maar realiseer je dat in andere landen andere gezagsdragers dit ook deden. Hij was één van de spelers die het voor elkaar kreeg, maar wel een hele belangrijke speler."

Ook refereert De Wijk naar de Oslo-akkoorden in het conflict tussen de Palestijnen en de Israëliërs, die er kwamen op initiatief van Noorwegen. "Als klein land dat niet bedreigend is voor de rest van de wereld, kan je echt grootse dingen doen. Daar hoort het Vaticaan feitelijk ook onder."

‘Ingewikkelde evenwichtskunst’

Het is wel een 'ingewikkelde evenwichtskunst' voor de paus, zegt de Wit. "Het Vaticaan is een interessante rol aan het spelen op het wereldtoneel en slaagt erin om strijdende partijen aan tafel te krijgen, wat eerder niet lukte. Eerder werden in het conflict Rusland-Oekraïne onder Franciscus een aantal blunders begaan en lukte het niet om ze aan tafel te krijgen."

In het conflict Israël-Gaza slaagde de vorige paus er ook niet goed in. Zo trok premier Netanyahu een verlate condoleance bij zijn overlijden weer in, zegt De Wit: "Het diplomatieke spel van het Vaticaan is er altijd eentje met veel mislukkingen, maar achter de schermen worden toch ook wel stappen voorwaarts gezet."

Bemiddelen in Gaza

De nieuwe paus gaat absoluut diplomaten naar Gaza sturen om daar te middelen, zegt De Wit. Maar dat paus Franciscus eenzijdig voor Gaza koos, is wel een probleem: "Maar het Vaticaan zal altijd de menselijke waardigheid boven alles stellen. Ze menen het als ze zeggen: wij zijn niet partijdig. Door de kant te kiezen van de menselijkheid, kan dat wel strijden met de rol als bemiddelaar."

Maar, zo zegt De Wit: "Gelukkig heb je dan nog wel het onderscheid tussen een paus voor de bühne en de diplomaten die in de stilte aan het werk zijn. En daar heeft het Vaticaan er gewoon ontzettend veel van die heel veel goed werk kunnen doen."