De Inlichtingenwet - wat gebeurt er nadat de stemmen zijn geteld

De uitkomst van het referendum is pas geldig als tenminste 30 procent van de kiezers vandaag überhaupt hun stem uitbrengt. Ook niet-geldige stemmen en blanco stemmen tellen mee voor die 'opkomstdrempel'.

De kans dat die drempel wordt gehaald, is volgens recente peilingen aanzienlijk. Mogelijk doordat er dus ook raadsverkiezingen zijn. Mensen die daarvoor gaan stemmen, zijn dan toch al in het stemhokje.

Maar dat betekent niet direct dat er iets verandert: ook als de opkomst boven de 30 procent is, gaat het slechts om een raadgevend referendum. En de politiek heeft al laten weten dat de wet er hoe dan ook komt.

Waar gaat het ook alweer over

Over het uitbreiden van de bevoegdheden van de geheime diensten. De meest in het oog springende verandering is dat de geheime diensten op grotere schaal mogen aftappen. Ook mogen de diensten straks in meer gevallen hacken: dat mag ook om indirect bij een doelwit van de geheime diensten te kunnen komen, bijvoorbeeld via de computer van een huisgenoot. Ook mogen de diensten bijvoorbeeld dna-materiaal bewaren voor onderzoek. Tegenover het uitbreiden van de bevoegdheden staat dat er meer toezicht op de diensten komt.

Wat als ik nee stem?

Als een meerderheid van Nederland jouw stem volgt, moeten kabinet en parlement de wet opnieuw behandelen. Maar die kunnen ervoor kiezen om de wet ongewijzigd opnieuw de revue te laten passeren. Bij het Oekraïne-referendum, waar ook een 'nee' uit kwam, koos het kabinet ervoor om de onvrede te adresseren met een extra verklaring dat Oekraïne niet op weg was naar een EU-lidmaatschap. Het kabinet zou ook nu een aantal zorgen weg kunnen nemen om tegenstanders tegemoet te komen. De kans dat de Inlichtingenwet helemaal van tafel gaat, wordt klein geacht.

Overigens treedt de wet sowieso op 1 mei in werking: omdat hij volgens het kabinet spoedeisend is, wordt hij niet opgeschort, zoals eigenlijk gebeurt bij wetten waar een referendum over wordt gehouden. Bij spoedeisende wetten kan dat worden omzeild.

En als ik ja stem?

Dan gaat de wet sowieso door. Wel is er over twee jaar een evaluatie gepland, om te kijken of bijvoorbeeld de privacy wel voldoende gewaarborgd is. Ook zijn tegenstanders bezig met een rechtszaak: zij denken dat bepaalde onderdelen in strijd zijn met mensenrechtenverdragen.

Lastige keuze

Als je het een lastige keuze vindt dan ben je waarschijnlijk niet de enige. En volgens hoogleraar regionaal bestuur Marcel Boogers gaan mensen ingewikkelde keuzes graag uit de weg. "Het gaat vooral om de vraagstukken veiligheid en privacy, en het is niet makkelijk om daar tussen te kiezen", zegt Boogers.

Er is overigens een verschil tussen blanco stemmen en thuisblijven: een blanco stem (en ook een ongeldige stem) telt mee voor de opkomst, thuisblijven uiteraard niet.

Wat zijn de voor- en tegen argumenten

Voorstanders vinden dat de nieuwe inlichtingenwet nodig is om terrorisme en andere bedreigingen voor de nationale veiligheid te voorkomen. Zo is op grotere schaal tappen nodig om terroristen te vinden en hackaanvallen te detecteren, vinden zij. Critici denken dat onschuldige burgers te makkelijk in het vizier van de geheime diensten komen, bijvoorbeeld doordat ze terechtkomen in een grootschalige internettap. Ook vragen ze zich af waarom die informatie zo lang - drie jaar - moet worden bewaard.

Te ingewikkeld voor een referendum?

Ingewikkelde onderwerpen zijn niet per se ongeschikt voor een referendum, denkt hoogleraar Boogers. "Maar dan moet er wel een flinke en zichtbare referendumcampagne aan vooraf gaan, zodat mensen een mening kunnen vormen". Die is er wat hem betreft niet geweest in de aanloop naar het referendum.

Volgens politicoloog Kristof Jacobs, die de motieven onderzoekt van mensen om voor of tegen te stemmen, leent het onderwerp zich beter dan het Oekraïne-verdrag voor een referendum. "Het is meer een waardediscussie, met twee kanten. Aan de ene kant veiligheid, en aan de andere kant privacy. Daar kun je over discussiëren, en vervolgens een eigen afweging maken", zegt Jacobs.

Ook bestuurskundige Koen van der Krieken noemt het referendum-thema niet ongeschikt, maar benadrukt het belang van kijken naar de motieven van mensen om voor of tegen te stemmen. "Bij het referendum kan alleen maar 'ja' of 'nee' antwoorden. Maar waarom stemmen ze bijvoorbeeld tegen?", vraagt Van der Krieken zich af. Die vraag bleek ook na het Oekraïne-referendum lastig concreet te maken: waren kiezers tegen het héle verdrag, of tegen onderdelen ervan? Om die vraag te beantwoorden, kan onderzoek naar de achterliggende motieven van stemgedrag mogelijk van pas komen.