Het is druk onder de grond: bomen, kabels en leidingen vechten om ruimte in de stad

'Dringen geblazen'

In het centrum van grote steden is het dringen geblazen, zo weet Hans Kaljee. "Eigenlijk is het in de hele stad dringen, maar naarmate ik meer in het centrum kom wordt het steeds complexer met kabels, leidingen, ondergrondse vuilcontainers, noem het maar op. Alles willen we ook steeds meer onder de grond hebben." De complexiteit "wordt steeds nijpender", vertelt Kaljee.

Hoe gaan die boomwortels om met al die infrastructuur? Kaljee geeft een inkijkje in de 'onderwereld': "En boomwortel past zich volledig aan aan de situatie, dus die gaat daar groeien waar wat te halen valt." De wortels werken heel efficiënt: "Die kan allerlei bochten maken en slaan gewoon met een haakse hoek van negentig graden af, als daar wat ruimte te halen valt. Alsof ze het op tientallen meter afstand echt ruiken waar ze heen moeten."

Basisvoorzieningen in het gedrang

Joost Claassen benadrukt hoe groot de belangen onder de grond zijn. "Als je een sleuf zou graven van je voordeur naar de andere kant van de straat, dan kom je van alles tegen: drinkwater, leidingen, elektriciteit, kabels, riolering, datakabels, noem maar op." En deze infrastructuur is ontzettend belangrijk, vertelt hij: "Voor de toegang tot basisvoorzieningen voor iedereen."

Complexe puzzel

Hoewel er veel mis kan gaan, gaat het vaak goed, stelt Claassen. "Dat is een complexe puzzel die experts in de ondergrond iedere dag leggen om voldoende ruimte te vinden voor kabels en leidingen, zodat ze ook veilig in de grond liggen. Dus dat ze elkaar ook niet negatief beïnvloeden. En ook om daar veilig mee om te gaan in combinatie met boomwortels en bomen die er staan, want die kunnen elkaar soms erg in de weg zitten."

Tegelijkertijd zorgt de energietransitie voor een tweede, enorme druk op de ondergrond. "Er wordt steeds meer elektriciteit gebruikt", aldus Claassen. "En wat in meer dan honderd jaar is aangelegd, dat moet] in tien jaar verdubbeld worden. De kabels moeten erbij, terwijl er ook natuurlijk bomen zijn.

Boom of telefoon?

Boomconsulent Hans Kaljee ziet in Amsterdam dat de tijden ten gunste van de boom keren. "Ja, zeker. De laatste 5 tot 10 jaar is een enorme ontwikkeling en zien we de bomen ook meer staan." Vroeger was de houding ronduit confronterend in overleggen: "Als ik dan een overleg binnenkwam, dan was het al heel gauw van 'Hans wil jij een boom of een telefoon?' We moesten dan kiezen en daarmee zeiden ze eigenlijk: jouw boom is wat minder belangrijk."

Gelukkig is dat verleden tijd: "In de laatste jaren hoor ik dat echt niet meer. Iedereen is wel doordrongen van het feit hoe belangrijk bomen voor het stedelijk gebied zijn." Bomen zijn cruciaal voor voorkomen van hittestress en vochtopname, vertelt Kaljee. "Dus die bomen zijn heel erg belangrijk."

Innovatieve oplossingen

Deze erkenning leidt tot slimme oplossingen. Bij de Zuidas in Amsterdam, een relatief nieuw gebied, kon bij de aanleg helemaal opnieuw worden begonnen. Kaljee vertelt: "We hebben daar een ondergrondse tunnel gemaakt voor kabels, lijnen en warmte deel en een koude deel. Daar kan je gewoon in lopen." Het resultaat is een "integrale leidingtunnel - enorm kostbaar - die door de gemeente is betaald." De bomen staan nu bovenop het dak van deze tunnel.

Centraal Station in Amsterdam

Bij het Centraal Station, dat er al jaren staat, moest een andere, creatieve oplossing komen. "Daar doen we het eigenlijk andersom", legt Kaljee uit. Om conflicten te voorkomen bij de opknapbeurt van het plein, zijn er een soort ondergrondse schoenendozen gemaakt: "Van beton en van kunststof, waar de boom de ruimte krijgt om in te groeien. Allerlei innovaties hebben we daar toegepast." De wortels blijven beperkt tot in de dozen. "Daarlangs zijn de kabels en leidingen - en je ziet er helemaal niks van."

De Bomencamping: innovatie als maatwerk

Omdat er niet zoiets bestaat als "een kabel-in-leidingen-wet of een bomen-wet" en de situaties lokaal zo verschillen, is elk project weer maatwerk, aldus Joost Claassen. Hij hoopt dat het Groeiboek op het nachtkastje komt te liggen van "iedereen, maar voornamelijk de mensen die dus dagelijks hiermee bezig zijn." Zoals de mensen die kabels en leidingen aanleggen, bomen plaatsen of onderhoud doen.

De grote uitdaging voor de komende jaren is dit zo goed mogelijk regelen: het bijleggen van kabels en het beschermen van bestaande bomen, benadrukt Claassen. "Want wanneer een boom die nu is beschadigd geraakt, dan duurt het zeer zeker 40 tot 45 jaar voordat je weer een even goed functionerende boom terug hebt."