Hoe kwam je vroeger onder de dienstplicht uit?

Verschillende trucjes

"Er waren verschillende trucjes", vertelt Peter Wijninga, defensiespecialist van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. Volgens Wijninga werd er bijvoorbeeld gefraudeerd met de keuring. "Je kon proberen jezelf ongeschikt te laten verklaren. Bijvoorbeeld door blessures of andere ziekte verschijnselen."

In die tijd werd gekeurd aan de hand van het ABOHZIS-principe. Elke letter stond voor een aandoening. Bijvoorbeeld de H voor horen en de I voor intelligentie. Vooral met de S, die voor stabiliteit staat, werd veel gefraudeerd. "Je kreeg dan de laagste score, 5. Iedereen probeerde dus een S5 te scoren."

Legale manier afgekeurd

Naast frauderen, kon je ook op een legale manier worden afgekeurd. "Bijvoorbeeld wat je beroepsmatig deed", zegt Wijninga: "Als je bij de politie werkte, dan hoefde je bijvoorbeeld niet in dienst. Maar ook het aantal broers speelt mee: "Als je twee oudere broers had hoefde je niet in dienst. Dat geldt nu bijvoorbeeld ook voor twee oudere zussen."

Ook kan iemand anders de plaats van een broer of zus innemen. "Ik ken wel een aantal gevallen dat de jongere broer zei: 'Ik ga wel.' Daardoor hoefde de oudere broer niet in dienst."

Gewetensbezwaar

In die tijd konden mensen zich ook beroepen op de wet gewetensbezwaren. Wijninga: "Dat waren vaak mensen met een religieuze achtergrond, Jehova getuigen bijvoorbeeld. Die deden dat op basis van het oude beginsel: 'gij zult niet doden.' Zij vonden dat je niet in het leger moest dienen."

Maar ook die mensen ontkwamen niet aan een vorm van dienstplicht. Zij moesten een vervangende dienstplicht doen. "Daar hadden de meeste religieuzen geen bezwaar tegen, maar je had ook mensen die principieel tegen het systeem waren. Vaak op grond van pacifistische overtuigingen. Die kozen er dan voor om de gevangenis in te gaan."

Advocaten collectieven

Wijninga herinnert zich nog dat in die tijd er ook nog advocaten collectieven waren, die mensen hielpen om om onder de dienstplicht uit te komen. "Vaak waren dat juristen die net waren afgestudeerd of in de laatste fase van hun studie zaten. Die vormden dan samen met elkaar een collectief en plaatsten advertenties. Tegen betaling werden er allemaal gaten in de wet gezocht om je te helpen ontkomen aan de dienst", zegt Wijninga.

Mensen maakte ook slim gebruik van hun opleiding. "Je kon uitstel krijgen voor je eerste oefeningen, oftewel het begin van je diensttijd. Dat kon als je bijvoorbeeld studeerde of een opleiding volgde op het HBO. Maar dat betekende als je afgestudeerd was, je vrij snel opgeroepen werd."

Tankbestuurders

De keuze van je opleiding kon ook invloed hebben op je diensttijd: "Ik weet nog wel dat ze bijvoorbeeld op zoek waren naar tankbestuurders", vertelt Wijninga. "Als kraanmachinist had je dan een voorkeur daar op. Dan kon je de opleiding tankbestuurder doen en hoefde je niet het veld in."

Ook anderen maakten slim gebruik van hun opleiding: "Die kregen door hun hogere opleiding een hogere functie, dan moesten ze misschien wel langer dienen, maar dat liever dan als soldaat rondlopen." Maar lang niet iedereen had die kans. "Het overgrote deel werd gewoon 'zandhaas', ook wel soldaat, genoemd", zegt Wijninga.

Trucjes niet nodig

Kortom: meer dan genoeg trucjes om mogelijk onder een dienstplicht uit te komen, mocht het nodig zijn.

Toch verwacht Wijninga dat de trucjes en tips niet nodig zijn. Hij verwacht dat de dienstplicht niet snel weer wordt ingevoerd. "Dan moeten de Russen zo ongeveer aan de oostgrens staan. Ik acht dat erg onwaarschijnlijk. Ik denk dat het niet nodig zou zijn en dat is misschien maar goed ook." Bezwaar maken kunnen de jongens en meisjes die nu zijn uitgenodigd nog niet. Dat kan pas als ze echt worden opgeroepen.

Radio EenVandaag

Dit artikel is een bijdrage van Radio EenVandaag, elke werkdag tussen 16 en 17 uur op NPO Radio 1. Meer over de uitzending is te vinden op EenVandaag.nl, Facebook of op Twitter.