De predikant is nog steeds een balling in de Nederlandse literatuur

Wat ervoor in de plaats kwam waren de karikaturale hel en verdoemenis prekende dominees in boeken als die van Maarten 't Hart. Dat zegt Henk Veltkamp, die in het boek 'Vreemde Vogels' 100 geromantiseerde portretten beschrijft van predikanten in de Nederlandse en internationale literatuur. Verzonnen personages die veel zeggen over hoe de romanschrijvers dachten en denken over religie, geestelijkheid, religieuze instituten en geloofsconflicten.

Nederland neemt in dat overzicht een speciale plaats in. In vrijwel geen enkel ander land is de predikant zo uit de literatuur verbannen als in Nederland, zegt Veltkamp. Die ballingschap begon in de jaren 30, zegt hij. De gezaghebbende romanschrijver Menno ter Braak gaf de dominee het fatale zetje met zijn essay 'Afscheid van domineesland'. Daarin zette hij op geestige toon de predikant te kijk. "Sindsdien zijn eerwaarde personages in de Nederlandse literatuur even zeldzaam geworden als de gevlekte vinpootsalamander."

Knielen op een bed violen

Het taboe op de predikant in de literatuur bestaat volgens Veltkamp nog steeds. Schrijvers als Maarten 't Hart hebben dat taboe niet geslecht maar juist bevestigd, zegt hij. 't Harts boeken als De Jacobsladder of populaire boeken als Knielen op een bed violen (Jan Siebelink) en Dorsvloer vol confetti (Franca Treur) rekent Veltkamp tot de 'afscheidsliteratuur'.

De predikanten die erin beschreven worden zijn veelal karikaturaal, hel en verdoemenis prekende figuren. Vaak hebben de schrijvers afscheid genomen van hun kerk of hun geloof. "In landen om ons heen worden boeken geschreven waarin het werk van een predikant beter tot z'n recht komt. En onder de schrijvers daarvan zitten ook atheïsten."

Hij hoopt op een doorbraak in Nederland, een terugkeer van de predikant uit de literaire ballingschap. "Iemand als Oek de Jong zie ik in staat om een boek te schrijven waarin een realistische predikantsfiguur voorkomt."

Henk Veltkamp was te gast bij Langs de Lijn En Omstreken, om 20.30 uur op NPO Radio 1. Luister hier naar het gesprek: