We zijn toe aan een ander verhaal over Srebrenica

Het is tijd voor een ander verhaal over Srebrenica. Het is vandaag 25 jaar geleden dat de enclave viel. Jort Kelder gaat in gesprek met dr. Erna Rijsdijk die met een nieuw en uniek fotoproject probeert om een ander verhaal over de massamoord te vertellen. "Het was geen last minute genocide", zegt zij in dr Kelder en Co.

Het UvA-onderzoeksproject Facing Srebrenica, dat gisteren is gelanceerd, gaat over het verzamelen van privefoto's van Dutchbat militairen. Op de foto's staat het normale leven in de enclave. Het idee komt van een nabestaande van de genocide, Azir Osmanovic, die heel graag wilde weten of er meer foto's waren van zijn familie en van hemzelf tijden de periode in de enclave.

"We zijn begonnen met het verzamelen van die foto's omdat er een nabestaande was die meer foto's wilde. Maar het interessante is dat je ook aan de andere kant, vanuit de Dutchbat militairen, dezelfde behoefte merkt. Zij zijn ook bezig met hun foto's en hebben daar vragen bij. Leven die mensen nog?" De foto's zijn het middel om een ander soort gesprek aan te gaan over Srebrenica.

Anne Frank

Jij vindt eigenlijk dat de geschiedschrijving scheef zit, dat wij een verkeerd beeld hebben over Srebrenica", vraagt Jort Kelder. "Ja, op meerdere niveau's", antwoordt Rijsdijk. "Wij willen met dit project vooral kijken naar hoe Srebrenica in beeld wordt gerepresenteerd. Tot nu toe zijn het vooral de foto's van de misdaden. Mensen die samengepakt staan bij de bussen, foto's van de grafstenen. Dat zijn belangrijke foto's, en het is logisch dat daar de nadruk op gelegen heeft. Maar er is ook een behoefte aan een eigen geschiedenis. Aan foto's van dierbaren aan menselijke verhalen."

"We moeten beseffen dat de beelden die wij kennen van Srebrenica, onbedoeld, bijdragen aan het degraderen, het ontmenselijken van bevolkingsgroepen. Mensen staan  in vreselijke omstandigheden op die foto's en  het is heel moeilijk om ze te zien als mensen zoals jij en ik", zegt Rijsdijk. "Het is moeilijk om je met die mensen te identificeren. Dat ontmenselijken is een proces dat bij genocide hoort en door met het project Facing Srebrenica een ander verhaal te vertellen, hoopt Rijsdijk bij te dragen aan het creëren van een menselijk verhaal van de slachtoffers.

"Heeft Srebrenica, om het kort te zeggen, een Anne Frank nodig?", vraagt Jort Kelder. "Ik vind het belangrijk dat de verhalen van die mensen verteld worden. Er hoeft niet een Anne Frank te zijn, maar het is heel belangrijk dat we het verhaal van de slachtoffers en de nabestaanden vertellen. Het is makkelijker om je te distanciëren van wat er gebeurt is als je geen idee hebt  wie die mensen zijn."

Excuses voor Dutchbat

"Je wil eigenlijk ook een ander verhaal vertellen over de militairen van Dutchbat", constateert Kelder. "Je kunt zeggen dat wat geldt voor de overlevenden en nabestaanden ook geldt voor Dutchbat. Dutchbat is niet één ding, het is niet één soort, het zijn zo'n 800 verschillende mannen en vrouwen met hun eigen verhaal."

"Zij voelden niet gesteund door de politiek. Zou Rutte niet excuses moeten aanbieden. Is dat nodig?", vraagt Kelder. "Officieel is Dutchbat in 2006 gerehabiliteerd door de toenmalige minister van Defensie Kamp. Er is een draaginsigne uitgereikt en daarbij is uitdrukkelijk gezegd dat ze nooit in deze situatie gebracht hadden mogen worden. Ik denk dat er wel iets aan ontbrak aan dat verhaal. In zijn speech zette Kamp de situatie neer als een les voor Nederland, dat het lijden van Dutchbat toch heeft bijgedragen aan het feit dat latere missies heel anders zijn georganiseerd. We hebben een aantal lessen geleerd."

"Een van die lessen is dat Nederland veel te emotioneel heeft gereageerd op wat er daar aan de hand was. De politiek van de goede bedoelingen. " Nederland wilde iets doen in een vreselijke oorlog, ze konden niet veel omdat het internationaal heel moeilijk was om de handen op elkaar te krijgen en toen hebben ze gezegd, we doen liever iets dan niets:  we gaan op deze machteloze missie.

"Maar die naïviteit was onterecht, er waren al heel lang aanwijzingen dat daar een genocide op handen was, stel jij. Wanneer wisten we dat?", vraagt Jort Kelder. "In 1993 (twee jaar voordat Dutchbat naar Srebrenica werd gestuurd, red.) werd er door de VN al in een rapport gesproken over de intenties van generaal Mladic. In dat rapport staat al dat hij een genocide aan  het voorbereiden is waarbij mogelijk 80.000 slachtoffers kunnen vallen", zegt Rijsdijk. Vervolgens citeert ze uit het rapport. Ook dat is een ander verhaal over Srebrenica waarvan Rijsdijk denkt dat het belangrijk is om het te vertellen.

"Het was geen last minute genocide." Nederland en de internationale gemeenschap doen het nu vaak voorkomen alsof er sprake was van een onverwachte situatie maar dat was niet zo." Het wordt tijd dat ook het grotere verhaal over de missie van Dutchbat op een andere manier wordt verteld, meent Rijsdijk.

Website van het onderzoeksproject van UvA Facing Srebrenica.

Er komt ook een tentoonstelling van de foto's in Srebrenica begin jaren '90: From what will we reassemble ourselves.
Afbeelding: foto gemaakt door onbekende Dutchbatter van Anera en Alaga Osmanovic in Srebrenica 1994 (foto ter beschikking gesteld door Azir Osmanovic)