Waarom het griepvaccin ook dit jaar minder goed zal werken

Je zou het misschien niet denken, maar vaccins worden opgekweekt in kippeneieren. In die eieren proberen wetenschappers het belangrijkste griepvirus zo goed mogelijk na te bootsen, inclusief de veranderingen die het virus regelmatig doormaakt. Dat nabootsen is in recente vaccins echter mislukt, waardoor het huidige vaccin minder goed beschermt tegen dat virus. Volgens onderzoekers van de Universiteit van Pennsylvania zullen de griepvaccins daardoor ook dit jaar minder actief zijn dan normaal.

Mutatie in 2014

De huidige griepvaccins beschermen tegen drie griepvirussen. Eentje daarvan is het zogenoemde H3N2-virus. Dit virus is in 2014 op een belangrijke plek gemuteerd: het kreeg een soort beschermkapje op zijn belangrijkste aangrijppunt voor afweercellen. Inmiddels hebben bijna alle H3N2-virussen zo’n beschermkapje. Daardoor werken de bestaande vaccins er niet goed meer tegen.

Hoe maak je een vaccin?

Virussen muteren voortdurend. Daarom moeten vaccins ieder jaar geüpdatet worden. Om een vaccin te maken, worden menselijke griepvirussen opgekweekt in kippeneieren, insecten of nieren van honden. De virussen zelf worden gedood. Alleen de eiwitten op hun ‘jasjes’ blijven behouden. Die jasjes worden aan mensen toegediend. Zo leert ons immuunsysteem om de jasjes van virussen te herkennen en is ons lichaam direct in staat het echte virus aan te vallen. We worden daardoor minder snel ziek.

Waarom heet het virus H3N2?

H3N2 is een ondersoort van griepvirus A en dankt zijn naam aan de vorm van twee eiwitten op zijn jasje: hemagglutinine (H) en neuraminidase (N). Die H is het belangrijkste aangrijppunt voor menselijke afweercellen. Op die H is in 2014 een soort beschermkapje (‘glycosylatie-site K160’) gekomen waardoor de afweercel er moeilijker bij kan. Om het vaccin weer bij de tijd te brengen moet het vaccin ook het beschermkapje bevatten.

Wat gaat er fout in het kippenei?

Bij het opkweken van het H3N2-virus in kippeneieren verdwijnt het beschermkapje. Hierdoor bereidt het vaccin het afweersysteem niet voor op het nieuwe virus mét beschermkapje. Volgens de onderzoekers van de universiteit van Pennsylvania zouden we dan ook moeten zoeken naar andere nieuwe manieren om vaccins te produceren.

Waarom een vaccin uit kippeneieren?

We gebruiken vooral kippeneieren om vaccins te ontwikkelen omdat die goedkoop zijn, zegt griepexpert Robert de Vries van de Universiteit Utrecht. “Vroeger haalden we drie vaccins uit één kippenei. Tegenwoordig is het nog maar één vaccin per ei, omdat het menselijk griepvirus steeds minder goed groeit in kippeneieren. Eigenlijk is het een wonder dat het zo lang goed is gegaan om menselijke virussen in een kippenei te laten groeien.”

En het universele griepvaccin dan?

Verschillende onderzoekers werken aan een ‘universeel griepvaccin’. Op griepvirussen zitten eiwitten, die je ‘stokjes’ en ‘bolletjes’ zou kunnen noemen. De bestaande vaccins richten zich op de bolletjes. De bolletjes veranderen snel, waardoor er verschillende vaccins nodig zijn en steeds nieuwe gemaakt moeten worden. De stokjes zijn bij alle griepvirussen hetzelfde. Als een vaccin daarop kan aangrijpen, is het actief tegen alle griepvirussen. Het idee is veel belovend, maar het zal nog jaren duren voor een universeel vaccin op de markt komt.

Bekijk de reportage van de Kennis van Nu van deze week om meer te weten te komen over het baanbrekende universele griepvaccin.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co