Het recht op water heeft nog niet genoeg voeten in de aarde

Toegang tot schoon water is een mensenrecht. Maar volgens de VN sterven er elke dag bijna duizend kinderen aan ziekten als gevolg van slechte water- en sanitaire voorzieningen. Volgens de laatste telling hadden 2.1 miljard mensen geen toegang tot veilig drinkwater. En er komt meer waterellende aan. De VN waarschuwen dat er, als we zo doorgaan, in 2050 ernstige mondiale waterschaarste zal ontstaan.

Wat betekent het mensenrecht op water in een context van klimaatverandering, droogte en vervuiling? Bij het realiseren van dit recht moeten milieuproblemen veel sterker meegewogen worden, vindt Daphina Misiedjan. Ze promoveerde op 3 november op het onderwerp.

Het recht op water hangt in de lucht

Het mensenrecht op water is een relatief pril mensenrecht. Op 28 juli 2010 werd het expliciet erkend door de VN: toen onderschreef een overweldigende meerderheid van staten in de Algemene Vergadering dat iedereen recht heeft op veilig, schoon en toegankelijk water. Die resolutie heeft positieve effecten gehad, vertelt Misiedjan. “Sindsdien zijn steeds meer landen ook in hun nationale wetgeving en rechtspraak dat recht op water gaan erkennen.”

Maar volgens Misiedjan “hangt het recht op water nog een beetje in de lucht”. Dat wil zeggen: het wordt los gezien van de fysieke omgeving, van milieufactoren. Terwijl de omgeving van steeds grotere invloed is, simpelweg omdat die vaker verdroogt, vervuild raakt of overstroomt en daarmee een belangrijke oorzaak van waterproblemen kan zijn. Daar wordt nog niet genoeg rekening mee gehouden, vindt ze.

Een voorbeeld. Er worden meer middelen vrijgemaakt om de kwetsbaarsten aan schoon water te helpen. Maar wie zijn die kwetsbaren? Het antwoord is vaak: vrouwen, kinderen en armen. Want kwetsbaarheid wordt vaak - terecht - gedefinieerd als sociale of economische kwetsbaarheid. “Maar steeds vaker,” zegt Misiedjan, “zijn mensen niet alleen kwetsbaar vanwege hun economische of sociale positie, maar ook omdat hun leefomgeving vervuild is of uitdroogt. Die moeten we dus in zulke analyses gaan meewegen.”

Las Vegas

Als je dat doet, krijgt het mensenrecht op water een veel bredere impact. Niet alleen omdat middelen mogelijk anders verdeeld worden. “Ruimtelijke ordening wordt dan ineens ook een mensenrechtenkwestie: hoe je je land inricht, heeft immers gevolgen voor de toegang tot water. Kijk naar een stad als Las Vegas - dat die stad kan bestaan, midden in de woestijn! Dat is totaal niet duurzaam, er moet water uit andere gebieden gehaald worden. Kijk je door een mensenrechtenbril, dan maak je andere afwegingen over het wel of niet vestigen van een bedrijf of het plannen van een nieuwe stad.”

“Zo’n breder perspectief is nodig. Want we hebben steeds minder water.”

Water Wars

Het mensenrecht op water hebben we deels te danken aan de boeren en fabrieksarbeiders die in 2000 de straat op gingen in Bolivia. De Boliviaanse overheid had, op dringend aanraden van de World Bank, het waternet in 1999 geprivatiseerd, waarna de prijs van water de lucht in schoot. Irrigatieboeren en fabrieksarbeiders gingen in protest de straat op. Die protesten mondden uit in een ‘wateroorlog’, die uiteindelijk leidde tot het terugdraaien van de privatisering.

Evo Morales, de latere president van Bolivia, nam ook deel aan de protesten. Die ervaring dreef hem ertoe om bij de VN te pleiten voor een resolutie die water als mensenrecht erkent. “Die resolutie was een belangrijk tegengeluid tegen de privatisering van publieke watervoorzieningen,” aldus Misiedjan. In rechtszaken over watervoorzieningen speelt privatisering nog altijd een rol. Vorige maand nog oordeelde een Indonesische rechter dat waterbedrijven tekortschoten omdat ze arme inwoners van Jakarta niet van betaalbaar water voorzagen.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co