Wetenschap & Techniek

Ogen verraden 'Aha-ervaring'

foto: Pixabayfoto: Pixabay
  1. Nieuwschevron right
  2. Ogen verraden 'Aha-ervaring'

Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt dat onze ogen een Aha-ervaring al verraden voordat we ons er van bewust zijn. Een Aha-ervaring is het plotselinge inzicht dat je een probleem hebt opgelost: “O, zit dat zo!”

Aan je pupillen is te zien wanneer het kwartje valt

Decennialang heeft de wetenschap geworsteld met de vraag of dit echt een apart fenomeen is, of dat het inzicht wel degelijk geleidelijk is ontstaan. Twee Amerikaanse wetenschappers hebben in een elegant experiment laten zien dat de Aha-ervaring echt een plotseling inzicht is. Ze publiceren hun onderzoek deze week in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

Computerspel

Ze lieten 59 proefpersonen een eenvoudig computerspel spelen. In het spel staan de getallen 0 tot en met 10 in een cirkel. De proefpersoon kiest een getal, waarna de computer een ander getal kiest. Vervolgens verschijnt op het scherm wie deze ronde van het spel heeft gewonnen. Proefpersonen weten in het begin dus helemaal niet op basis van welke regel wordt bepaald wie een ronde heeft gewonnen. In werkelijkheid is die regel gebaseerd op een rekensom die allebei de ingevoerde getallen gebruikt. Ze moeten proefondervindelijk zien uit te vogelen met welke strategie ze zoveel mogelijk rondes kunnen winnen. In totaal speelt iedereen dertig rondes.

Wat de proefpersonen niet weten, is of er een optimale, altijd winnende strategie is. Die is er wel, en dat is het kiezen van de 0. Wie denkt dat hij een altijd winnende strategie heeft gevonden, kan na het invoeren van een nieuw getal op een aparte knop drukken. Met die knop wordt het getal voor de overige beurten vastgelegd. Tijdens het spelen volgt een zogeheten oog-tracker de oogbewegingen van de proefpersonen en de eventuele verwijding van hun pupillen. De oog-tracker kan precies zien naar welk getal een proefpersoon kijkt.

Inzicht in optimale strategie

Van de proefpersonen kwam 42% er inderdaad achter dat 0 de optimale strategie is. Maar kwam dit inzicht nu plotseling of geleidelijk? Wanneer het inzicht geleidelijk zou komen, zo nemen de onderzoekers aan, dan zouden de proefpersonen steeds iets langer kijken naar de knop voor de definitieve keuze. Maar dat gebeurt niet. Dus komt het inzicht plotseling. Deze bevinding wordt verder ondersteund door het feit dat de pupillen van de proefpersonen die op de definitieve knop voor de 0 drukten zich verwijden. Volgens de onderzoekers is dat een teken dat ze aan het leren zijn wat de optimale oplossing is. Bij de andere proefpersonen gebeurde dat niet. Aan de ogen konden de onderzoekers dus al zien of en wanneer er een Aha-moment zat aan te komen.

Breinactiviteit bij Aha-ervaring

Dit onderzoek ondersteunt de hypothese dat de Aha-ervaring echt anders is dan geleidelijk tot een inzicht komen. Onderzoek uit 2015 van John Kounios en enkele collega’s had deze hypothese al ondersteund door te kijken wat er in de hersenen gebeurt. Zij concludeerden dat het brein op het moment van de Aha-ervaring plotseling een hoge EEG-activiteit aan gamma-golven laat zien in de rechter temporaalkwab, het gebied van het brein net boven rechter oor.

Systeem op slot

Daarnaast concludeerden ze uit fMRI-hersenscans dat er een paar honderd milliseconden voor het Aha-moment iets bijzonders gebeurt: voor een korte tijd gaat het visuele systeem op slot. Door het kortstondig uitsluiten van visuele ervaringen maakt het brein als het ware de weg vrij voor het inzicht van de Aha-ervaring. Het lijkt een beetje op het fenomeen dat mensen even wegkijken of hun ogen sluiten wanneer ze hard moeten nadenken. Of, zoals de Franse schilder Paul Gauguin het ooit zei: “Ik sluit mijn ogen zodat ik kan zien.”

Wei James Chen en Ian Krajbich.. Computational modeling of epiphany learning. PNAS, 17 april 2017

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend

Ster advertentie
Ster advertentie