De mug uitroeien, kan dat eigenlijk wel?

Bij het idee aan het uitroeien van een hele soort gaan waarschijnlijk je nekharen recht overeind staan, en met goede reden. Moreel verwerpelijk, toch? Maar dat verandert als je denkt aan muggen die ziekten als malaria en zika verspreiden. Het uitroeien van die soorten zou het overlijden van miljoenen mensen kunnen voorkomen.

Nieuwe genetische technieken lijken het op korte termijn mogelijk te maken om op zo’n verregaande manier in te grijpen in de natuur. Met de zogenoemde crispr/cas9-techniek kun je heel precies het ene gen vervangen door het andere, en met behulp van ‘gene drives’ verspreiden die nieuwe eigenschappen zich vervolgens door de hele populatie. Maakt die nieuwe eigenschap bijvoorbeeld mannetjes onvruchtbaar, dan zal de populatie snel afnemen.

Onvoorspelbare effecten

Maar zelfs als het uitroeien van een soort wenselijk lijkt, moet je er heel goed mee oppassen, waarschuwt het internationale zakenblad The Economist in haar nieuwste nummer. Ten eerste weet je nooit wat de ongewenste bij-effecten zijn van het verdwijnen van een soort. Misschien vormen ze een belangrijke voedselbron voor een andere soort, zodat zich onvoorspelbare effecten door de hele voedselketen kunnen verspreiden. Daarom zou je een dergelijke ingreep altijd moeten kunnen terugdraaien, bijvoorbeeld door een populatie van een oorspronkelijke muggensoort te bewaren, en die eventueel weer vrij te laten.

Bovendien zijn de effecten van zo’n ingreep bijna per definitie grensoverschrijdend, of het nu om de genetische aanpassing van planten of dieren gaat. Internationale afspraken zijn daarom noodzakelijk voordat je tot eventuele actie kunt overgaan.

Weerstand van de natuur

Ondertussen plaatst de wetenschap vraagtekens bij de haalbaarheid van deze aanpak. De natuur zou wel eens een stuk weerbarstiger kunnen zijn dan we op dit moment denken, blijkt uit nieuw onderzoek. Ons genetische materiaal blijkt over reparatiemechanismen te beschikken die aanpassingen door de mens wellicht weer ongedaan kunnen maken. Ook is het mogelijk dat individuen van een soort zich liever niet voortplanten met een genetisch gemanipuleerd exemplaar, zodat de nieuwe eigenschap zich niet kan verspreiden.

Dat klinkt alsof de natuur zich niet zo makkelijk laat bedwingen door de mens, maar andere wetenschappers waarschuwen dat we er niet blindelings vanuit moeten gaan dat dit veiligheidsnet altijd aanwezig is.

Het veranderen van de eigenschappen van dieren, of zelfs het uitroeien van een hele soort, blijft daarom een ingreep die niet anders dan met de grootste omzichtigheid dient te worden benaderd. Want de positieve effecten mogen dan groot mogen zijn, de gevaren zijn vaak niet te overzien.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu.