Over goudvissen en olifanten

De campagne was nog geen drie weken oud, of VVD en CDA hadden de PVV al uitgesloten. De SP wees samenwerking met de VVD subiet van de hand en GroenLinks ging bijna net zo ver. Klaver introduceerde al wel vast de ‘Rode Hoed-coalitie’ (CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA en ChristenUnie). Op zijn beurt maakte CDA-leider Buma duidelijk dat hij daar níets van moest hebben. Deze stelligheid en uitgesproken uitsluitingen en voorkeuren waren misschien bedoeld om de kiezer duidelijkheid te verschaffen, maar ze beloofden vooral een complexe puzzel te maken van de formatie. Toen moest de uitslag van 15 maart nog komen. Die verkiezingsuitslag en versplintering van de Tweede Kamer maken de zoektocht naar een coalitie nu nog ingewikkelder dan de verkiezingsstrijd al voorspelde.

Je moet wel een wiskundige van goeden huize zijn om deze puzzel op te lossen. Nu ben ik geen wiskundige, maar in het kader van deze column wil ik mij graag even verplaatsen in een bèta bolleboos. Alles om een uitkomst te formuleren op de formatiepuzzel. Daarom: alle variabelen op een rij:

1. CDA en VVD zitten kennelijk inhoudelijk best aardig op de lijn van de PVV, maar willen niet regeren met een wegloper. Remember het Catshuis! Dus dat kan niet.

2. D66 vindt principes minder belangrijk dan de wens om er samen uit te komen, leerden we in het debat van woensdag. Maar Alexander Pechtold vindt een coalitie van 76 zetels, lees: met de ChristenUnie, ‘eigenlijk’ te smal. Na zijn bezoek aan informateur Schippers zei hij dat hij deze route niet ziet zitten en liever met de PvdA en de SP gaat. Maar de SP wil niet met de VVD en CDA wil niet zonder de VVD. Dus dat kan niet.

3. GroenLinks is afgetest. De VVD ziet het niet meer voor zich dat ze er samen uitkomen op migratie. Een coalitie met GroenLinks en zonder de VVD: dat ziet het CDA niet zitten. Dus dat kan niet.

4. De ChristenUnie wilde eerst weten waarom er gebroken is, en of ze geen rebound-date zouden worden, maar komt wel opdraven als het ze gevraagd wordt. Echter: daar heeft D66 geen trek in. Dus dat kan niet.

5. De SP wil best in een kabinet, maar “als het met GroenLinks al mislukt dan wordt het met een echt linkse partij pas echt moeilijk,” zei fractieleider Roemer in het Kamerdebat en het CDA wil - het begint een grijs gedraaide plaat te worden - niet zonder de VVD. Dus dat kan niet.

6. De PvdA verloor enorm bij de verkiezingen. Lodewijk Asscher vindt dat hij nog lang niet aan de beurt is en de PvdA heeft volgens hem niks te zoeken in een coalitie. Dus dat kan niet (tenzij je het aan een aantal moeilijk bemiddelbare ex-bewindspersonen vraagt, maar zij zijn niet meer de baas). Dus dat kan echt niet.

Die wiskundige zou nu concluderen: syntax error. Hier zit geen meerderheid in. Dat wordt helemaal niks meer daar. Maar dat is buiten het wonderlijke van politiek gerekend. Den Haag is namelijk wars van wiskundige wetten. Nu begint het grote schuiven. Want een of meer van deze wetmatigheden moeten van tafel. En daar is in de politiek een drietrapsraket voor. Een draai wordt gemotiveerd door het LANDSBELANG (dit moet in hoofdletters), daarna wordt er een handreiking gedaan, en vervolgens moeten partijen ‘over hun schaduw heen springen.’ Of in een volzin: “In het landsbelang hebben wij een duidelijke handreiking gedaan op onderwerp x, nu moet partij y ook over zijn schaduw heen springen.”

Het zijn altijd de grote dooddoeners, die de kiezer langzaam rijp moeten maken voor een nieuwe fase in de formatie. Voorlopig brak Wilders als eerste de ban, de rest blijft vooral nog in moeilijkheden communiceren. Totdat deze drie signaalzinnen vaker uit de mond van politici rollen, moeten we nog even in de wacht, en is een nieuw kabinet schier onmogelijk. Mede dankzij de grote woorden vooraf, die zogenaamd de kiezer duidelijkheid moesten geven. Maar na de verkiezingen blijkt de kiezer allang geen goudvis meer, maar eerder in het bezit van een olifantengeheugen.

Jurjen van den Bergh duidt politiek bij de Nieuws BV op NPO Radio 1