Opinie & Commentaar

Links Lef

foto: De Nieuws BVfoto: De Nieuws BV
  1. Nieuwschevron right
  2. Links Lef

“Dit is historische grond”. Die woorden klonken afgelopen vrijdag meer dan eens op Radio 1. De Nieuws BV zond uit vanuit de oudste radiostudio van Nederland, bij veel programmamakers bekend onder de prozaïsche naam “VARA 2”. En historische grond, dat is VARA 2 zeker. Gebouwd in 1931, gefinancierd met de opbrengst van de inzamelingsactie Geef ons uw kwartje. Betaald dus met geld van arbeiders die het niet breed hadden, maar wel wilden doneren voor de bouw van een studio van waaruit de boodschap van het socialisme via de ether zou worden verspreid.

Afgelopen vrijdag zat Europarlementariër Paul Tang aan tafel bij Willemijn Veenhoven in de geheel gerenoveerde studio 2. Tang twijfelt over de vraag of hij zich kandidaat moet stellen voor het PvdA-lijsttrekkerschap. Hij legde op charmante wijze uit waarom hij de knoop nog niet heeft doorgehakt, en tussendoor pleitte hij met klem voor meer “links lef” in de PvdA.

Aan links lef ontbrak het zijn voorgangers in diezelfde studio niet. SDAP-grootheden als Wibaut en Troelstra hielden er in de jaren ’30 radiotoespraken, maar vooral de wekelijkse politieke praatjes van Gerrit Jan Zwertbroek zorgden herhaaldelijk voor opschudding. Zwertbroek, een van de oprichters van de VARA, was revolutionair links, en pleitte op zondagochtend regelmatig tegen het kapitalisme in het algemeen, en tegen het koningshuis en het leger in het bijzonder.

De regering in Den Haag vond het ongepast dat dergelijke woorden via het radiotoestel ook zo maar ongefilterd de huiskamers binnendrongen van christelijke en liberale landgenoten, die immers niet tot de rode familie behoorden. Er kwam censuur. Voortaan moesten alle teksten die op de radio werden uitgesproken (ook die in hoorspelen, cabaretprogramma’s en wat dies meer zij) vooraf worden voorgelegd aan de Radio Controle Commissie, de Rococo. Die regel gold voor alle omroepen, maar in meer dan driekwart van de gevallen vielen juist teksten van de VARA ten prooi aan het rode potlood. De VARA noemt zichzelf niet voor niks sinds die tijd “de omroep van het vrije woord”.

De voorloper van Tangs PvdA, de SDAP, had het er in de Tweede Kamer maar moeilijk mee. Veel socialistische Kamerleden vonden ook dat de VARA vaak te ver ging, maar ze voelden zich toch gedwongen hun rode familieleden te verdedigen. De VARA had al snel na haar oprichting veel meer leden dan de SDAP, en vormde zo een niet te negeren onderdeel van de rode zuil. Overigens was er ook binnen de VARA zelf een stroming die bestond uit mensen die een meer gematigde koers voorstonden. Wilde de VARA blijven groeien, dan moest hun omroep wegblijven van radicalisme, en niet al te hard fulmineren tegen het Oranjehuis, het grootkapitaal en de banken, zo redeneerden zij. Paul Tang zou zich getuige zijn woorden in De Nieuws BV bij die stroming waarschijnlijk slecht thuis hebben gevoeld…

In de loop van de jaren ’30 werd de zaak op de spits gedreven. De regering-Colijn stevende af op een verbod van de VARA, wat de SDAP een aantal keren met veel moeite kon tegenhouden. De VARA maakte het haar parlementaire geestverwanten ook niet makkelijk. Toen Hitler-Duitsland in 1934 de jonge Nederlandse communist Marinus van der Lubbe onthoofdde als straf voor het in brand steken van het Rijksdaggebouw, herdacht de VARA hem met drie minuten stilte in de ether. Als straf voor het beledigen van een bevriend staatshoofd (!) volgde een tijdelijk uitzendverbod. (De AVRO was er als de kippen bij om de vrijgevallen zendtijd te vullen). Colijn verbood daarnaast ook het uitzenden van strijdliederen. Morgenrood, een soort socialistische psalm, mocht nog wel, maar de Socialistenmarsch en de Internationale waren taboe. Zwertbroek reageerde onmiddellijk: De VARA voerde de eerste 8 noten van de Internationale in als pauzeteken.

Dat linkse lef werd hem fataal. Voor de meer behoudende VARA-bestuurders was de maat vol, en ze zorgden ervoor dat hij zijn biezen moest pakken bij de rode omroep. (Daarna ging het met

Zwertbroek pijlsnel bergafwaarts. Hij sloot zich achtereenvolgens aan bij de communisten, een keur aan fascistische splinterpartijtjes en de NSB. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij krankzinnig verklaard, en sleet hij zijn laatste dagen gehuld in een slordige pij als boeteprediker in de Amsterdamse binnenstad.)

Zo dramatisch zal het Tang niet vergaan. Als hij uiteindelijk besluit geen lijsttrekker te worden, zullen zijn behartigenswaardige woorden waarschijnlijk blijven klinken in het Europees Parlement. En hopelijk luisteren zijn partijgenoten goed naar hem. Mocht hij zich wel verkiesbaar stellen, en wie weet de strijd om het lijsttrekkerschap nog winnen ook, dan zal hij nog een zware klus hebben aan het realiseren van zijn idealen. En of links lef alleen voldoende is om het op te nemen tegen de neoliberale krachten in Den Haag… Het zou mooi zijn, maar of iemand er een kwartje voor zou geven is nog maar de vraag.

Wim van Klaveren was eindredacteur van de Nieuws BV uitzending vanuit de studio 'VARA 2'. Eerder maakte hij voor de VARA de serie De Strijd, over de geschiedenis van de Nederlandse arbeiders.

Ster advertentie
Ster advertentie