Gaat Rutte echt niet naar Brussel?

Een 'Haags gezelschapsspel' noemde voormalig vicepremier Maxime Verhagen het ooit: de onvermijdelijke vraag of de premier naar Brussel vertrekt (of niet) voor een Europese topfunctie. Leuk of niet voor de premier, sinds Lubbers hoort die vraag net zo bij het ambt als het torentje. Evenals de antwoorden trouwens: Kok was naar eigen zeggen 'geen kandidaat', Balkenende ook heus 'geen kandidaat' en Rutte verraste de pers door in het Duits te zeggen over zichzelf: 'Er is kein Kandidat.'

Mark Rutte heeft vaak ontkend dat hij naar Brussel vertrekt. In het parlement zei hij niet de ambitie te hebben om voorzitter te worden van óf de Europese Raad óf de Europese commissie. Afgelopen vrijdag was hij helemaal klip en klaar in een interview met Sven Kockelmann. Al zouden Macron en Merkel op hem gaan zitten, dan nog blijft zijn antwoord: 'Ik blijf. Ik ga niet naar Brussel.'

When a prime minister says no…

Maar wie denkt dat de kous daarmee af is, moet zich nog eens goed achter de oren krabben. Waren Kok en Balkenende niet wel degelijk in de race, ondanks hardnekkige ontkenningen? Ook de coalitiepartners van Rutte zijn daar niet helemaal gerust op. 'Hooggeplaatste bronnen' binnen CDA en D66 waarschuwden vorige week zelfs in het AD voor de val van het kabinet als Rutte vertrekt en CDA-senator Brinkman vroeg de premier onlangs zelfs op streng toon of die 'zijn karwei' nog wel even wilde afmaken.

Oppositiepartijen als de PVV en Forum voor Democratie doen graag mee aan dit Haagse gezelschapsspel, maar dat vereist wel wat souplesse. Negen jaar geleden barstte de Tweede Kamer namelijk in lachen uit toen Geert Wilders van premier Balkenende wilde weten of hij wel bleef zitten. Hij had alleen zijn motie van wantrouwen al aangekondigd. 'Wilde Wilders nu dat Balkenende bleef of juist vertrok?', grapten collega's toen.

Thierry Baudet nam dat risico voor lief en diende dit jaar maar liefst drie keer letterlijk dezelfde motie in: of de premier in de Tweede Kamer wil verklaren dat hij zich 'niet kandidaat zal stellen voor een Europese topfunctie, noch een kandidaatstelling zou aanvaarden tijdens deze kabinetsperiode.' De motie kreeg geen steun en de Rutte weigerde in te gaan op Baudets verzoek: "Ik ga niet zingen omdat u mij een tekstje voorlegt. Ik bedenk graag mijn eigen deuntjes. Een pianist als de heer Baudet weet als geen ander hoe leuk dat is."

Waarom niet?

Toch lijkt Rutte wel wat te voelen voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Hij omschreef die baan al vaker als 'leuk' en laatst noemde hij de kans dat het een Nederlander zou worden zelfs 'machtig interessant' voor het land. Tot twee keer toe hield Rutte dit jaar in toespraken een wam pleidooi voor Europese samenwerking. Één in Berlijn en één in het Europees parlement. Zijn denken over Europa was veranderd, zei hij, het was meer dan alleen een markt. Om de EU goed te laten werken, moest het zich op hoofdtaken richten. Het klonk als een uitgesproken visie over wat een Europees leider zou moeten doen.

Daarnaast rammelt de ontkenningsretoriek van Rutte. Waar hij normaliter niet in gaat op 'als-dan-vragen', beantwoordt hij de 'Brusselvraag' graag met 'als-dan-antwoorden'. Zo zei hij bij WNL op Zondag dat hij de baan van commissievoorzitter wel leuk vond, maar het niet zou kunnen worden, omdat hij geen Europees lijsttrekker zou zijn bij de Europese verkiezingen van 2019. Die als-dan-redenering prikte hij vervolgens zelf door toen PvdA'er Frans Timmermans zich kandideerde als Europees lijsttrekker. Timmermans zou weinig kans maken volgens Rutte, omdat juist de regeringsleiders wie de commissievoorzitter wordt.

Bij Sven Kockelmann ging de premier zelfs zo ver dat hij ging speculeren over de val van zijn eigen kabinet. Dan nóg kon hij niet vertrekken, zei Rutte, want 'dan zou er zo’n ingewikkelde situatie ontstaan.' Dan kan hij helemáál niet weg. Maar ja, wat áls die situatie niet zo ingewikkeld is? Het fijne aan een als-dan-antwoord, is dat bij een veranderende 'als', de 'dan' weer open ligt.

Keiharde garanties

Premier Balkenende worstelde ook met het smoren van alle geruchten. 'Flauwekul' noemde hij ze negen jaar geleden, tot in de bankjes van de Tweede Kamer. Één Kamerlid nam geen genoegen met alle bezwerende formules. Hij zei zelfs het idee te hebben dat Balkenende 'in zijn hoofd al in een andere baan zit, in Brussel of waar dan ook.' Volgens hem was er maar één echte oplossing: de premier diende een 'keiharde garantie' te geven dat hij niet 'als een dief in de nacht' zou vertrekken. In het parlement bovendien, want liegen tegen de Tweede Kamer is een doodzonde. De naam van die parlementariër? Mark Rutte.

Joost Bekendam is politiek redacteur bij De Nieuws BV. Hij valt deze week in voor David van der Wilde.