De schaduw van Wim Kok

Via flashberichten, whatsappjes en talloze tweets ging gisteren het nieuws rond; Wim Kok is overleden. Voor veel mensen voelde dat toch een beetje als ‘dé premier is dood.’ Het zegt wat over de man die al zestien jaar van het politieke toneel verdwenen is. Het gezicht van het zo gehate Paars heeft blijkbaar toch iets goed gedaan.

Op het moment dat mijn telefoon begon te trillen van de newsflashes was ik precies met dit stukje bezig. Vreemd genoeg ging die column over diezelfde oud-premier en dat je als je goed kijkt zijn schaduw tegenwoordig nog boven het Binnenhof kunt zien hangen. Eigenlijk best raar voor een journalist die amper oud genoeg is om die PvdA-leider van de jaren negentig te herinneren. De man heeft blijkbaar indruk gemaakt.

Mailen

Het beeld dat ik van Kok heb komt vooral van het Jeugdjournaal of uit geschiedenisboekjes. En natuurlijk van dat fragment waarin die oude politicus door een jong meisje moeizaam het mailen krijgt uitgelegd. Waarschijnlijk is dat waarom zijn gezicht het eerst in mij opkomt als ik aan een premier denk; Nostalgie.

Je kunt ook zeggen dat hij als pre-Fortuyn-premier een soort Haags fossiel was. Zo’n digibete politisauriër uit een ander tijdperk. Iemand die direct zou verzuipen in het moeras van de sociale media. Een wereldvreemd figuur dat gelooft dat je compromis met een hoofdletter schrijft. De oude elite die niet per se naar het volk luisterde. Dat zal allemaal zo zijn, toch was Wim Kok moderner dan het lijkt.

Lenigheid

Hij is namelijk de premier die een haast onmogelijke coalitie mogelijk maakte. Voor de geboorte van zijn Paarse kabinetten was een flinke dosis politieke lenigheid nodig. Vrij geruisloos gingen onder zijn leiding liberalen en socialisten door één deur. Paars II was vlak voor de verkiezingen van 2002 zelfs nog een van de meest geliefde kabinetten uit de geschiedenis. Het premierschap van Kok was haast vanzelfsprekend geworden, maar tegelijkertijd een duidelijke PvdA-signatuur verloren.

En dat is precies waarom ik gistermiddag al met Wim Kok in mijn hoofd zat. Hij leek weliswaar een leider uit een ander tijdperk, mij vielen deze week gelijkenissen met de minister-president van nu op. Rutte heeft weliswaar een vrolijker karakter en andere politieke kleur dan Kok, hij heeft toch redelijk veel van hem weg.

Einzelgängers

Beide zijn einzelgängers, harde werkers, pragmatische probleemoplossers en moeiteloos in staat een publiek aan zich te binden. Ook inhoudelijk heeft Rutte heus wat van hem weg. Waar Kok zei de ideologische veren af te schudden, zegt Rutte dat visie een olifant is die je het uitzicht ontneemt. Waar Kok in zee ging met zijn politieke aartsvijand, is Rutte de politiek polygamist die met iedereen in het huwelijksbootje kan stappen.

Het zijn koningen van het compromis. Mannen die impopulaire plannen moeiteloos verdedigen en zich schijnbaar moeiteloos door debatten werken. Haast ongenaakbaar leiden ze hun ministersploegen en met een vanzelfsprekend gezag staan ze voor de camera’s. Misschien is dat waarom Kok voor mij altijd de premier blijft en misschien dat Rutte een soortgelijk gevoel bij volgende generaties op zal roepen.

Maar of zo’n eigenstandige premier partijpolitiek ook handig is is een tweede. Na Kok was de PvdA haar kleur, identiteit en kompas kwijt. Als ik nu naar de VVD kijk lijkt datzelfde te gebeuren. Als VVD-fractievoorzitter Dijkhoff doodleuk zegt dat hij eigenlijk ook niet meer in liberale oplossingen gelooft, zijn de ideologische veren bij de club van Rutte al afgeschud. De schaduw van Wim Kok hangt nog altijd boven het Binnenhof, bij de VVD welteverstaan.

David van der Wilde is politiek redacteur voor De Nieuws BV