Hoe IKEA het nieuwe wonen en werken naar Nederland bracht

Met de TED-klapstoel, de KLIPPAN-bank en de BILLY-boekenkast viel de Nederlandse huiskamer massaal voor IKEA. Volgens Jan Blaak, de eerste IKEA-directeur van Nederland, bracht IKEA bewustzijn terug: "Wat is wonen? Wonen is je welbevinden in je eigen omgeving. Er werd opeens veel meer aangeboden. Er werd kleur aangeboden. Je kon een huiselijke sfeer creëren."

Opstand van de plaatselijke middenstand

De komst van het eerste filiaal naar Sliedrecht ging niet zonder slag of stoot. Bram Gort, die in de jaren zestig de meubelzaak van zijn vader overnam had geen ervaring met een gigant als IKEA. Hij en zijn collega-middenstanders in Sliedrecht zagen de komst dan ook als een grote bedreiging: "We hebben iedereen van de middenstand opgetrommeld om te zeggen: Ze gaan dadelijk ook schoenen verkopen en ze gaan dadelijk ook benzine verkopen. Net als die supermarkten in Frankrijk. We hadden de garages mee. De hele middenstand ging mee."

Uiteindelijk lukte het de middenstanders om ook de gemeenteraad te bewerken: IKEA mocht geen grond kopen in de buurt van Sliedrecht. Ondernemer Henk Hartog was echter zo slim om daar grond te kopen en deze vervolgens aan IKEA te verhuren. En zo kwam IKEA toch naar Sliedrecht. Directeur Ingvar Kamprad (1926-2018) en zijn vrouw kwamen mee om de opening bij te wonen en de eerste dagen te assisteren in het filiaal.

Politie bij de opening

Jammer dat het zulk slecht weer was toen het filiaal in Sliedrecht op 30 november 1978 open ging. De politie stond al klaar om het verkeer vanaf de snelweg A15 naar het filiaal te begeleiden. "Nou, die hebben drie dagen bij de opening werkeloos toe staan kijken," aldus directeur Jan Blaak. "Het kwam pas echt op gang in het voorjaar", want het werd een winter vol sneeuw en ijzel.

Producten met rare namen

Uiteindelijk bracht de komst van IKEA niet de gevreesde crisis. "Als het grote IKEA komt, heeft dat natuurlijk nogal wat impact", zegt PR-specialist Iris Midavaine van IKEA. "Dat is een impact waardoor mensen in het begin uit onwetendheid angstig zijn. Maar op het moment dat we uit gaan leggen en in gesprek gaan met de buurt en de omliggende ondernemers over de kansen, dan zie je dat ze omdraaien. Op het moment dat de winkel er is zie je dat het winkelgebied daar omheen daar van mee kan profiteren. Het is een enorme aantrekkingskracht voor klanten." Alleen het prijzen van de producten met al die rare Zweedse namen, dat viel niet mee. Verkoopster Groenendijk, die veertig jaar bij IKEA werkte: "Niemand wist wat iets was. Dan had je een of andere lijst en daar stonden dan alle producten op. Dat was heel vreemd allemaal, maar wel leuk."

Populair poefje

Het grootste probleem in de beginjaren van IKEA waren de voorraden. Oud-medewerkster Joke van Dalen: "Een keer geweest kwam de nieuwe gids uit en daar stond een poefje voorop, een rotan poef. Nou, heel Nederland wilde dat poefje. Het was in een mum van tijd uitverkocht. Dat 'gebeuren' kwam met containers aan en die waren pas in januari weer leverbaar. Dat was een ramp, want wij mochten niet reserveren. Dus de klanten bleven maar bellen."

Witte spullen populair in Nederland

Hoewel IKEA-catalogi voor 95-98% hetzelfde zijn, heeft ieder land een aantal eigen pagina’s in de gids. "Je moet natuurlijk uitkijken dat een topartikel niet in alle landen heel groot op een speciale bladzijde staat, want dan creëer je een probleem. Dan komt er een groot tekort." Omdat in Nederland witte spullen beter verkochten dan in andere landen, was hier op de Nederlandse pagina’s extra aandacht voor.

IKEA en het deeltijd werk

Samen met de Zweedse meubels kwam met IKEA ook het Scandinavische model van deeltijdwerk naar Nederland. In Sliedrecht had slechts één derde van het personeel een volledig dienstverband. "Bij de werkgevers zat dat toen niet echt lekker", aldus oud-directeur directeur Jan Blaak. "Wij werden toen uitgenodigd door het kabinet om te komen praten over deeltijd: Wat houdt dat in? Wat zijn jullie ervaringen? In de week voorafgaande aan dat gesprek viel het ene na het andere bedrijf af. Die lieten hun oren hangen naar de werkgeversorganisaties. Wij waren nergens bij aangesloten. Niet bij vakbonden en ook niet bij werkgeversorganisaties. Dus ik voelde mij vrij om te gaan en te staan waar ik wilde. Daar is toen heel veel ophef over geweest." Dreigbrieven en bommeldingen waren het resultaat. Maar inmiddels zit de Zweedse gigant hier al veertig jaar en vinden we werken in deeltijd volkomen normaal.

Het vervolg

Zondag 10 juni zond OVT rond 11.20 uur deel 2 van deze documentaire uit in Het Spoor Terug op NPO Radio 1. Daarin stond de uitbreiding van 1 naar 13 winkels centraal en alle problemen die daarbij ontstonden, zoals jarenlange strijd om de vestiging Delft. Verder in deel 2 aandacht voor de ontwikkeling van het IKEA-concept, ethiek en duurzaamheid. Ook vertellen (vaste) klanten over hun ervaringen in IKEA-land: de vaste route, de klachtenafhandeling en het razend populaire ontbijt van 1 euro. En natuurlijk ging het ook over de ruzies die stellen krijgen bij het transport ('past wél!') en het zelf in elkaar zetten van de meubels.