De elite heeft het gedaan. Maar wie is die elite precies?

Bij zijn nieuwjaarsspeech van 2016 had Eberhard van der Laan, burgemeester van Amsterdam er een klein grapje van gemaakt. Of de aanwezigen hun bakfiets wel goed hadden kunnen parkeren, vroeg hij zich af. De rest van de speech ging over hoe Amsterdam zorg wilde dragen voor de stroom gevluchte Syriërs. How the times have changed. Dit jaar was die elite geen grapje meer: “zie dat je bevoorrecht bent, maar laat je niet aanpraten dat je ‘elite’ bent! Kijk met empathie naar ieders onzekerheden, zorgen en angsten.” Van der Laan riep het redelijke deel van de samenleving op zich te wapenen tegen de schreeuwers. Nieuw hervonden vechtlust van de PvdA'er, of was dit de status quo aan het woord?

Klaar om te knokken

Ook die andere linkse partij had een nieuwjaarsboodschap voor het volk. De SP is klaar om te knokken. Opvallend: ook die partij gaat de elite te lijf. Het was de eerste keer dat SP'ers zich zo expliciet van deze term bedienen. In mijn podcast, die vrijdag op Joop.nl zal verschijnen, vraag ik SP-Kamerlid Sadet Karabulut hoe zij die elite definieert. Haar antwoord: neoliberale regeringen en politici, multinationals en bestuurders in de publieke sector die zichzelf verrijken. En, wat ik interessant vond: in één adem door had ze het over hen die ons verdelen, door de schuld van problemen bij de verkeerde mensen te leggen. Wilders, die naar de vreemdeling wijst in plaats van de toenemende ongelijkheid.

Verwarring

De SP introduceerde dus een nieuwe definitie van elite, veel breder dan ‘de linkse elite’ waar Wilders altijd mee schermt (waarbij trouwens de de definitie van links telkens verschuift). En een veel specifiekere dan die van bijvoorbeeld Geen Peil, waarbij iedereen die nu vuile handen maakt in de gevestigde politiek onder de elite van 'beroepspolitici' geschaard wordt. Je loopt zo het risico dat er een totale begripsverwarring ontstaat, waardoor iedereen zich straks af moet vragen of hij nu wel of niet bij de elite hoort en daar dus al dan niet tegen te hoop moet lopen. En die verwarring zag je aardig terug in de reacties op deze cartoon van The New Yorker:

De ene groep vond hem hilarisch, want: in alle kritiek op de elite wordt wel heel makkelijk gesuggereerd dat iedere babyboomer met een twitteraccount een politieke partij op kan richten. De andere groep werd er kwaad om, omdat het suggereerde dat politiek alleen weggelegd is voor de groep die nu toegang heeft tot het bestuur. Was dit niet stiekem gewoon een parafrase van Plato’s pleidooi tegen democratie, en voor het bestuur door -daar is ie weer- de elite?

Ziedaar onze identiteitscrisis. Ik denk dat het allebei waar is. Onze politici moeten zich realiseren dat ze er voor hun achterban zijn, en geen taboes leggen op onderwerpen, minder aan doelgroepenpolitiek en doorzichtige framing doen. Maar burgers hebben ook de opdracht om te accepteren dat de uitkomst van het afwegen van alle belangen nooit 100% samenvalt met hun gewenste uitkomst. Dat is het idee van een SAMENleving. En de echte elite? Die krijgt het de komende tijd zwaar. En wie het ook zijn, die elitaire types, ze zullen het er zelf wel naar gemaakt hebben.

Jurjen van den Bergh is iedere dinsdag bij De Nieuws BV te horen in de rubriek Kamervragen. Vanaf komende vrijdag presenteert hij ook een podcast over de verkiezingscampagnes voor de opinie- en debatsite Joop.nl