Écht, het was niet alleen de schuld van Diederik

Ook ik heb de afgelopen jaren vaak kritiek gehad op Samsom. Vaak ging het over het verwaarlozen van idealen, teveel water bij de wijn en een wat opvliegend karakter. Zelfs Diederik Samsom zong deze zomer uit volle borst het spottende lied ‘Het is allemaal de schuld van Diederik’.

Maar het zat Samsom ook niet mee. Vijf redenen waarom het niet alleen aan Samsom heeft gelegen:

1. Regeren is halveren - zeker als je links bent

In de politiek geldt de stelregel: ‘regeren is halveren’. Dit gaat vooral op voor de junior-partners in een kabinet. Vraag maar aan D66. Maar er is steeds meer bewijs het prijskaartje dat aan regeren hangt groter wordt. Voor compromissen is minder begrip bij de kiezer. Concurrenten die de handen vrij hebben in de oppositie worden aantrekkelijker. Onderzoek van Dassonneville en Lewis-Beck (Universiteit Leuven) toont dat vooral linkse partijen kwetsbaar zijn als ze regeren in een tijd waarin de werkloosheid hoog is. Dit was exact de situatie voor de PvdA in 2012. Bad luck.

2. Links-rechts dimensie: steeds minder relevant

Links en rechts houden elkaar traditioneel in evenwicht in Nederland. Waarbij links vaak net een kleine minderheid en rechts net een meerderheid van de stemmen krijgt. Als kiezers twijfelen tussen partijen, dan doen ze dat tussen partijen uit het linkse of het rechtse blok. Overstappers zijn er vrijwel niet. Grote partijen als de PvdA, VVD en CDA profiteerden daar vaak van als grootste partijen binnen hun linkse, rechtse en christelijke blok. Maar er verandert wat in Nederland. De traditionele links-rechts dimensie doet er steeds minder toe. Concreet bewijs? Kijk waar partijen als 50Plus van Krol of DENK van Kuzu de stemmen vandaan halen. Die pikken ze als issue-partijen overal weg - of ze nu links of rechts stemmen. Een partij als de PvdA, en daarmee Samsom, heeft hier bovengemiddeld last van.

3. Wanneer de perceptie en niet het resultaat telt

Noem de naam Samsom en zijn oude werkgever Greenpeace valt al snel. Als Samsom zich om één onderwerp bekommerde, dan was het wel een duurzame toekomst. Samen met minister Kamp heeft hij de grootste politieke bijdrage in jaren geleverd aan de verduurzaming van Nederland met het Energieakkoord. Concrete resultaten worden geboekt: wat te denken van de windmolen voor de kust die voor vijf miljoen huishoudens stroom gaan leveren? En óók nog eens 12 miljard euro goedkoper uitvallen. Dat is slim beleid. Maar of zij daarvoor waardering krijgen? Kijk maar eens naar de Duurzame Top 100 van Trouw. Samen met Jesse Klaver (GroenLinks) diende Samsom een initiatiefwet in voor een Klimaatwet. Het leverde Klaver positie 12 op. Samsom bleef compleet buiten de lijst. Perceptie lijkt soms meer te tellen dan hard resultaat.

4. De kiezer rekent je af op beloftes die je niet gemaakt hebt

Nog zo’n ergernis van Samsom: afgerekend worden op beloftes die je nooit gemaakt hebt. Denk eens terug aan de verkiezingsdebatten van 2012. Samsom kwam met ‘het eerlijke verhaal’ op de proppen. Dat hield in: ik ga geen enkele belofte maken die ik niet kan waarmaken. Het sloeg aan. Maar het blijkt dat linkse kiezers wel heel veel verwachtingen koesteren. Bijvoorbeeld rondom het kinderpardon. Het levert frustratie aan beide kanten op. Het lijkt wel alsof de kiezer graag gefopt wíl worden. Dit moet ook door Samsoms hoofd zijn geschoten in zijn strijd met Asscher. Een bewezen effectief maar bescheiden Kamerlid versus een minister met een hoop praatjes en weinig aansprekende resultaten. Drie keer raden wie dat tegenwoordig wint.

5. Als je niet meer terug kan

De politiek lijkt op het bedrijfsleven: it’s up or out. Samsom is de zoveelste die aanloopt tegen het Peterprincipe: in een hiërarchie stijgt elke werknemer tot zijn niveau van incompetentie. En dan moet-ie vertrekken. Samsom was een sterk Kamerlid. Hij beheerste zijn dossiers, wist coalities te sluiten en adviseerde menig politiek leider. Maar zelf een sterk fractievoorzitter worden, bleek een stap te ver: hij miste de sociale competenties en leidinggevend vermogen. Helaas pindakaas: dan moet je vertrekken volgens de geldende logica. Waarom gunde de PvdA hem geen chique aftocht terug naar de plek waar hij op zijn sterkst was? Maak hem woordvoerder duurzaamheid en van links tot rechts zal men hem respecteren als whizzkid. Access denied.

Sywert van Lienden is politiek analist en is op dinsdag, samen met Jurjen van den Bergh, te horen in de rubriek 'Kamervragen' in de Nieuws BV op NPO Radio 1.