GOED en FOUT

“Wij horen niet bij fout links dat altijd maar politiek correct is”, liet Ron Meyer van de SP bijvoorbeeld vorige week uit zijn mond optekenen na de verkiezingsoverwinning van Trump. Ik vond het een teken des tijds. We worden op dit moment doodgegooid met duidingen over filterbubbles en parallelle waarheden. Maar met de geest uit de Trump-fles valt vooral op dat er in het maatschappelijk debat een loopgravenoorlog gaande is van verschillende groepen die elkaar te lijf gaan om het Volledige Gelijk.

Hevige strijd

In de aankomende verkiezingscampagne vrees ik dat dat wel eens kan leiden tot een ongekend hevige strijd. Het wordt mij ook steeds duidelijker dat de uitkomst van deze verkiezingen iets wordt dat heel ver afstaat van hoe we lang tegen een samenleving aankeken. Ik groeide op met een schijnbaar gedeelde moraal dat politiek er is om de belangen van alle burgers af te wegen en de pech van individuen te dempen door solidair met elkaar te zijn. Als jouw belangen in de knel komen, dan zal de staat voor je opkomen en als je onder het bestaansminimum zakt, is er het vangnet van de verzorgingsstaat.

Dat klinkt nu als het programma van een linkse partij. Maar in het Nederland van na de oorlog was het eerder de basis van het sociaal contract. Daarbovenop kwam je politieke kleur en werd je stem bepaald door je mensbeeld. Een liberaal stond ervoor dat mensen door zelfredzaamheid gestimuleerd worden tot grote hoogten, een socialist zag de staat als het middel tegen veel zo niet alle kwaad. En daartussenin bestonden allerlei grijstinten. Maar over wat een sociale ondergrens is en wie de gemeenschap maken, leek consensus te bestaan.

De Boze Burger

Ik zeg niet voor niks ‘leek,’ want met de opkomst van Fortuyn werd in dit land voor het eerst duidelijk dat een grote groep Nederlanders al lang het gevoel had dat zij niet gehoord werd. En 15 jaar lang probeerden politiek en samenleving ‘De Boze Burger’ een plaats te geven. Zonder enig resultaat, blijkt inmiddels. Het vertrouwen in de politiek werd niet groter toen bijvoorbeeld Wouter Bos een theehuis in een Haagse volkswijk adopteerde, ook niet met voxpops in het Journaal en evenmin met meer klare taal in de Tweede Kamer. Sterker nog; het leidde ook bij andere groepen tot een gevoel van verlies. Collega Chris Kijne schreef daar bijvoorbeeld een goed stuk over op de site van de VPRO.

De verkiezingscampagne start te midden van een kolkend maatschappelijk debat, en dat discours slaat over op de politici die deze kiezers aan zich proberen te binden. En ik voorzie dat dat tot een hele lelijke en gepolariseerde verkiezingsstrijd gaat leiden. Eerder beschreef ik al hoe al dat afzetten tegen elkaar en uitsluiten nu al de formatie tot een onmogelijke puzzel maakt. Maar dat lijkt me op dit moment de minste van onze zorgen. Als alle debatten de komende campagne op leven en dood gevoerd worden, als politici zelfs hun dichtstbijzijnde rivalen voor FOUT gaan uitmaken, komt ons woelige maatschappelijke debat niet tot rust.

Ideeënstrijd

Rust waar de inmiddels beroemde zwijgende meerderheid behoefte aan heeft. Want dat is de klacht die veel van die burgers gemeen hebben: waarom is dit Nederland mijn Nederland niet meer? Dat die meerderheid een zeer diverse groep is met ver uiteenlopende grieven en nostalgische beelden, stelt politici echter voor een bijna onmogelijke opgave. Zij zullen eerst onder ogen moeten zien dat deze status quo niet voldoet. Vervolgens zullen zij een ideeën- en belangenstrijd moeten leiden naar een nieuwe maatschappelijke balans, waarin niemand alles krijgt, maar iedereen genoeg om zich weer bij thuis te voelen.

Nu ik erover nadenk, misschien begint zo’n Nederland erbij dat elitaire studentjes een trainingspak en een gouden ketting niet meer zien als ‘fout.’ Of ben ik dan veel te politiek correct?

Politiek analist Jurjen van den Bergh is elke week te horen in de rubriek Kamervragen in De Nieuws BV. Op deze plek schrijft hij een wisselcolumn met Sywert van Lienden.